น. สิ่งที่ใช้แก้หรือป้องกันโรค หรือบำรุงร่างกายเรียกชื่อต่าง ๆ กัน คือ เรียกตามลักษณะก็มี เช่น ยาผง ยาเม็ด ยานํ้า เรียกตามสีก็มี เช่น ยาแดง ยาเขียว ยาเหลือง ยาดำ เรียกตามรสหรือกลิ่นก็มี เช่น ยาขม ยาหอม เรียกตามวิธีทำก็มี เช่น ยาต้ม ยากลั่น ยาดอง เรียกตามกิริยาที่ใช้ก็มี เช่น ยากวาด ยากิน ยาฉีด ยาดมยาอม: เรียกยาฝิ่นว่า ยา ก็มี เช่น โรงยา: สารเคมีสำหรับเคลือบเงินทองให้มีสีต่าง ๆ. ก. ทำให้หายโรค, รักษาให้หาย, ในคำว่า เยียวยา: ทำให้หายรั่ว เช่น ยาเรือ. ยากลางบ้าน น. ยาเกร็ดที่ชาวบ้านเชื่อถือกันเอง. ยากวาด น. ยาที่ใช้ป้ายบริเวณโคนลิ้นเด็กเล็ก ๆ แก้หละ ละออง ซาง. ยากันยุง น. ยาที่จุดหรือทากันไม่ให้ยุงกัด. ยาเกร็ด น. ยาที่ไม่ใช่ยาตำ ราหลวง.ยาขัด น. สิ่งที่ใช้ขัดโลหะ หนัง หรือกระเบื้อง เป็นต้น. ยาขับเลือด น. ยากินเพื่อขับระดู. ยาขี้ผึ้ง น. ยาที่มีลักษณะเป็นขี้ผึ้งหรือครีม ใช้ทาแก้โรคผิวหนังเป็นต้น. ยาเขียว ๑ น. ยาแก้ไข้ ทำด้วยใบไม้ล้วน มีหลายชนิด เช่น ยาเขียวใหญ่ ยาเขียวเล็ก ยาเขียวมหาอุดม. ยาเคี้ยว น. ส่วนใดส่วนหนึ่งของใบยาแห้ง นอกจากใบยาแห้งพันธุ์ยาสูบพื้นเมือง ซึ่งได้ปรุงหรือปนด้วยวัตถุอื่นนอกจากน้ำเพื่ออมหรือเคี้ยว. ยาจืด น. ยาเส้นพื้นเมืองชนิดหนึ่งเป็นเส้นละเอียด มีรสจืด สีเหลืองนวล ใช้เช็ดปากเช็ดฟันในเวลากินหมากแล้วม้วนเป็นก้อนเล็ก ๆ จุกไว้ที่มุมปาก, ยาฝอย ก็เรียก. ยาใจ ว. เป็นที่บำรุงหัวใจ, เป็นที่ชื่นใจ. ยาฉุน น. ยาเส้นพื้นเมืองชนิดหนึ่ง เป็นเส้นหยาบ ๆ มีรสฉุน สีนํ้าตาลแก่ ใช้ใบตองหรือใบจากเป็นต้นมวนสูบ. ยาชา น. ยาที่ทาหรือฉีดให้ประสาทชา มักใช้ในการผ่าตัดหรือถอนฟัน เป็นต้น. ยาซัด น. เรียกสิ่งที่ใส่ลงในเบ้าที่หลอมโลหะในการเล่นแร่แปรธาตุ เช่น กำมะถัน ว่า ยาซัด, เรียกอาการเช่นนั้น ว่า ซัดยา. ยาซับ น. สิ่งที่รองในกระเปาะหัวแหวนหรือเครื่องประดับเพื่อหนุนเพชรพลอยให้มีสีสันงามขึ้น. ยาดอง น. ยาที่ใช้เครื่องสมุนไพรห่อแช่เหล้าเป็นต้น กินบำรุงร่างกายหรือแก้โรค. ยาดำ น. ผลิตภัณฑ์ที่เตรียมจากนํ้ายางซึ่งได้จากการกรดี โคนใบตามขวางของพืชหลายชนิดในสกุล Aloe วงศ์ Asphodelaceae นำไปเคี่ยวให้งวดแล้วทิ้งไว้ให้แข็งตัวเป็นก้อน มีสีนํ้าตาลเข้ม กลิ่นไม่ชวนดม รสขม ใช้เป็นยาได้ ส่วนมากได้จากชนิด A. vera {L.} Burm. f.: โดยปริยายหมายความว่า แทรกปนอยู่ทั่วไป. ยาแดง น. ยาสูบชนิดหนึ่งของจีน เส้นแดง: ยาผงชนิดหนึ่งสีแดงใช้ชงกินแก้ร้อนใน: ยาน้ำชนิดหนึ่งสีแดง สำหรับใส่แผลสด. ยาตั้ง น. ยาเส้นพื้นเมืองชนิดหนึ่ง ที่ทำเป็นตั้ง. ยาถ่าย น. ยาที่กินเพื่อให้ถ่ายอุจจาระ. ยาธาตุ น. ยาคุมให้ท้องเป็นปรกติ. ยานัตถุ์ น. ผงละเอียดที่ปรุงขึ้นจากใบยาสูบหรือวัตถุใด ๆ สำหรับนัดโดยเป่าหรือสูดเข้าจมูก, เรียกกิริยาเช่นนั้น ว่า นัดยานัตถุ์. ยาบำรุงเลือด น. ยาบำรุงให้เลือดงาม. ยาเบื่อ น.ยาพิษเป็นต้นที่กินแล้วทำให้เมาหรือตาย. ยาประจุ น. ยาที่ขับพิษถ่ายพิษ. ยาประสะ น. ยาประเภทหนึ่งซึ่งตามปรกติเข้าเครื่องยาสิ่งหนึ่งซึ่งเป็นตัวหลักมีปริมาณเท่ากับเครื่องยาอื่น ๆ อีกหลายอย่างรวมกันเรียกชื่อตามเครื่องยาที่เป็นหลัก เช่น ยาประสะขิง คือเข้าขิงครึ่งหนึ่งกับเครื่องยาอื่น ๆ อีกครึ่งหนึ่ง แต่มีบางชนิดเครื่องยาที่เป็นตัวหลักมีปริมาณไม่ถึงครึ่งหนึ่งของเครื่องยาทั้งหมด เช่น ยาประสะกานพลู. ยาประสะน้ำนม น. ยาบำรุงแม่ลูกอ่อนให้มีน้ำนมมาก. ยาเป่า น. ยาผงใช้เป่าเข้าลำคอ แก้เจ็บคอ. ยาโป๊ น. ยาชูกำลังให้กระชุ่มกระชวยเหมือนเป็นหนุ่มสาวขึ้น. ยาแผนโบราณ น. ยาที่มุ่งหมายสำหรับใช้ในการประกอบโรคศิลปะแผนโบราณ หรือการบำบัดโรคสัตว์ ซึ่งอยู่ในตำรายาแผนโบราณที่รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุขประกาศหรือยาที่รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุขประกาศเป็นยาแผนโบราณ หรือยาที่ได้รับอนุญาตให้ขึ้นทะเบียนตำรับยาเป็นยาแผนโบราณ. ยาแผนปัจจุบัน น. ยาที่มุ่งหมายสำหรับใช้ในการประกอบวิชาชีพเวชกรรม การประกอบโรคศิลปะแผนปัจจุบัน หรือการบำบัดโรคสัตว์. ยาฝอย ดู ยาจืด. ยาฝิ่น น. ยาเสพติดชนิดหนึ่งทำจากยางฝิ่น. ยาแฝด น. ยาหรือสิ่งที่ผู้หญิงให้ผัวกินเพื่อให้หลงรักตัวคนเดียว. ยาพิษ น. สิ่งที่มีพิษมากกินหรือฉีดเข้าร่างกายเป็นต้นแล้วอาจทำให้ถึงตายได้. ยาเยีย ก. รักษา, บำรุง. ยาระบาย น. ยาถ่ายอย่างอ่อน. ยารุ น. ยาถ่ายอย่างแรง. ยารุน น. ยาระบายอย่างอ่อน. ยาลูกกลอน น. ยาที่ปั้นเป็นก้อนกลมเพื่อกลืนกิน. ยาสมุนไพร น. ยาที่ได้จากพฤกษชาติสัตว์ หรือแร่ ซึ่งมิได้ผสม ปรุง หรือแปรสภาพ. ยาสลบ น. สารเคมีที่ใช้ในการแพทย์เพื่อทำให้สลบ. ยาสั่งน. ยาพิษจำพวกหนึ่งที่เชื่อกันว่า ถ้าผู้ใดกินเข้าไปแล้วจะต้องตาย เมื่อไปกินอาหารที่กำหนดหรือตามเวลาที่กำหนดไว้. ยาสามัญประจำบ้าน น. ยาแผนปัจจุบันหรือยาแผนโบราณ ที่รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุขประกาศเป็นยาสามัญประจำบ้าน. ยาสีฟัน น. สิ่งที่เป็นผงหรือครีมเป็นต้นใช้สีฟันเพื่อรักษาฟันให้สะอาดและแข็งแรง. ยาสุมหัว น. ยาที่ใช้สมุนไพร เช่น ว่านเปราะ หัวหอม โขลกพอกกระหม่อมเด็กแก้หวัด. ยาสูบ ๑ น. ยาสำหรับสูบ มีทั้งที่เป็นมวนและที่เป็นเส้นสำหรับสูบกล้อง. ยาเส้น น. ยาสูบชนิดหนึ่งที่หั่นใบยาเป็นเส้น ๆ หรือเป็นชิ้นเล็ก ๆ สำหรับมวนสูบหรือใส่กล้องสูบ. ยาเส้นปรุง น. ใบยา ซึ่งมิใช่ใบยาพันธุ์ยาสูบ พื้นเมืองหรือยาอัดซึ่งได้หั่นเป็นเส้นและปรุงหรือปนด้วยวัตถุอื่นนอกจากน้ำ. ยาเสพติด น. ยาหรือสารเคมีซึ่งเมื่อเสพหรือฉีดเข้าสู่ร่างกายติดต่อกันชั่วระยะเวลาหนึ่งก็จะติด ก่อให้เกิดพิษเรื้อรัง ทำให้ร่างกายและจิตใจเสื่อมโทรม เช่น ฝิ่น กัญชา เฮโรอีน ยา นอนหลับ สุรา. ยาเสพติดให้โทษ {กฎ} น. สารเคมีหรือวัตถุชนิดใด ๆ รวมทั้งพืช ซึ่งเมื่อเสพเข้าสู่ร่างกายแล้วทำให้เกิดผลต่อร่างกายและจิตใจในลักษณะสำคัญเช่นต้องเพิ่มขนาดการเสพขึ้นเป็นลำดับ มีอาการถอนยาเมื่อขาดยา. ยาไส้ {ปาก} ก. ประทังความหิว. ยาหม้อ น. ยาไทยที่ประกอบด้วยสมุนไพร กระดูกสัตว์ และเครื่องยาอื่น ๆ ใส่หม้อต้มแล้วกินน้ำที่เคี่ยวจนงวดเพื่อบำบัดโรค. ยาหม้อใหญ่ {สำ} น. สิ่งที่น่าเบื่อ เช่น วิชาคำนวณเป็นยาหม้อใหญ่. ยาหม่อง น. น้ำมันหม่อง. ยาหมู่ น. ยาที่ประกอบด้วยสิ่งต่าง ๆ ที่ เป็นของแข็ง มีแก่นไม้ เขี้ยวงา กระดูก เป็นต้น ใช้ฝนกินแก้ร้อนในและผิดสำแลง. ยาเหน็บ น. ยาที่ใช้สอดเข้าไปในช่องทวารหนักเพื่อให้อุจจาระออก. ยาเหลือง น. ยาน้ำชนิดหนึ่งสีเหลือง สำหรับใส่แผลเรื้อรัง. ยาอัด น. ส่วนใดส่วนหนึ่งของต้นยาสูบซึ่งได้ป่นหรือย่อยและทำเป็นแผ่นโดยมีวัตถุอื่นเจือปนด้วยหรือไม่ก็ตาม. ยาอุทัย น. ยาสำหรับหยดลงน้ำมีสีชมพูทำให้น้ำมีกลิ่นหอมชื่นใจ.