น. หญิงผู้ให้กำเนิดหรือเลี้ยงดูลูก, คำที่ลูกเรียกหญิงผู้ให้กำเนิดหรือเลี้ยงดูตน: คำที่ผู้ใหญ่เรียกผู้หญิงที่มีอายุน้อยกว่าด้วยความสนิทสนมหรือรักใคร่เป็นต้น ว่า แม่นั่น แม่นี่: คำใช้นำหน้านามเพศหญิง แปลว่า ผู้เป็นหัวหน้า เช่น แม่บ้าน: ผู้หญิงที่กระทำกิจการหรืองานอย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น ค้าขาย เรียกว่า แม่ค้า ทำครัว เรียกว่า แม่ครัว: เรียกสัตว์ตัวเมียที่มีลูก เช่น แม่ม้า แม่วัว: เรียกคนผู้เป็นหัวหน้าหรือเป็นนายโดยไม่จำกัดว่าเป็นชายหรือหญิง เช่น แม่ทัพ แม่กอง: คำยกย่องเทวดาผู้หญิงบางพวก เช่น แม่คงคา แม่ธรณี แม่โพสพ, บางทีก็ใช้ว่า เจ้าแม่ เช่น เจ้าแม่กาลี: เรียกสิ่งที่เป็นประธานของสิ่งต่าง ๆ ในพวกเดียวกัน เช่น แม่กระได แม่แคร่ แม่แบบ: เรียกชิ้นใหญ่กว่าในจำพวกสิ่งที่สำหรับกัน เช่น แม่กุญแจ คู่กับ ลูกกุญแจ: แม่นํ้า เช่น แม่ปิง แม่วัง: คำหรือพยางค์ที่มีแต่สระ ไม่มีตัวสะกด เรียกว่า แม่ ก กาหรือมาตรา ก กา, คำหรือพยางค์ที่มีตัว ก ข ค ฆ สะกดเรียกว่า แม่กกหรือมาตรากก, คำหรือพยางค์ที่มีตัว ง สะกด เรียกว่า แม่กงหรือมาตรากง, คำหรือพยางค์ที่มีตัว จ ฉ ช ซ ฌ ฎ ฏ ฐ ฑ ฒ ด ต ถ ท ธ ศ ษ ส สะกด เรียกว่า แม่กดหรือมาตรากด, คำหรือพยางค์ที่มีตัวญ ณ น ร ล ฬ สะกด เรียกว่า แม่กนหรือมาตรากน, คำหรือพยางค์ที่มีตัว บ ป พ ฟ ภ สะกด เรียกว่า แม่กบหรือมาตรากบ, คำหรือพยางค์ที่มีตัว ม สะกด เรียกว่า แม่กมหรือมาตรากม, คำหรือพยางค์ที่มีตัว ย สะกด เรียกว่า แม่เกยหรือมาตราเกย แต่ในมูลบทบรรพกิจมี ย ว อ สะกด, คำหรือพยางค์ที่มีตัว ว สะกด เรียกว่า แม่เกอวหรือมาตราเกอว. แม่กระชังก้นรั่ว {สำ} น. ภรรยาที่ไม่รักษาเงินทองของสามี. {ดู แม่หญิงแม่หยังประกอบ} แม่กระชังหน้าใหญ่ {สำ} น. ผู้ที่ชอบแสดงตัวออกหน้าเป็นหัวเรือใหญ่, มักพูดเข้าคู่กับ แม่หญิงแม่หญัง เป็น แม่หญิงแม่หญัง แม่กระชังหน้าใหญ่. แม่กระแชง น. ปลาสลิดแห้งชนิดใหญ่. แม่กระได น. แม่บันได. แม่กอง น. ผู้เป็นนายกอง, หัวหน้างาน, เช่น แม่กองทำปราสาทพระเทพบิดร แม่กองทำประตูประดับมุก. แม่กองธรรมสนามหลวง น. พระเถระผู้มีหน้าที่รับผิดชอบในการสอบไล่พระปริยัติธรรมแผนกนักธรรมและธรรมศึกษาของคณะสงฆ์. แม่กองบาลีสนามหลวง น. พระเถระผู้มีหน้าที่รับผิดชอบในการสอบไล่พระปริยัติธรรม แผนกบาลีของคณะสงฆ์. แม่กุญแจ น. ลูกกุญแจที่ไขตัวกุญแจชนิดเดียวกันได้ทั่วไป. {อ. master key}: ตัวกุญแจ คือ เครื่องลั่นประตูหรือหีบ มีลูกกุญแจสำหรับไข. แม่คุณ น. คำพูดเอาใจหญิงหรือแสดงความเอ็นดูรักใคร่เด็กหญิง. แม่คู่ น. นักสวดผู้ขึ้นต้นบท. แม่แคร่ น. กรอบไม้หรือไม้ไผ่ประกับแคร่ทั้ง ๔ ด้าน. แม่งาน น. หัวหน้าผู้รับผิดชอบในงานบางอย่าง เช่น เขาเป็นแม่งานในการจัดเลี้ยงแขกที่มาในงาน. แม่เจ้า ส. คำเรียกเมียพ่อเมืองหรือเจ้าผู้ครองนคร,เป็นสรรพนามบุรุษที่ ๒. แม่เจ้าประคุณ คำเรียกแสดงความรักใคร่หรือประชดประชัน แล้วแต่น้ำเสียง {ใช้แก่ผู้หญิง} เช่น แม่เจ้าประคุณของยายสบายดีหรือ ดึกแล้วแม่เจ้าประคุณยังไม่กลับบ้านเลย. แม่เจ้าเรือน น. หญิงผู้ปกครองบ้านเรือน, แม่เรือน หรือ แม่เหย้าแม่เรือน ก็ว่า. แม่เจ้าโว้ย อ. คำที่เปล่งออกมาแสดงความประหลาดใจ. แม่ชี ดู ชี ๑. แม่ซื้อ น. เทวดาหรือผีที่เชื่อกันว่าเป็นผู้ดูแลรักษาทารก, แม่วี ก็เรียก. แม่เดาะคันชั่ง {สำ} น. ภรรยาที่เข้มงวดเกี่ยวกับรายจ่ายของสามี. {ดู แม่หญิงแม่หยัง ประกอบ}. แม่เตาไฟ น. ไม้สี่เหลี่ยมที่เป็นกรอบกรุดินสำหรับวางก้อนเส้า เกียง หรือเตาวง. แม่ทัพ น. นายทัพ, ผู้ทำหน้าที่คุมกองทัพ, เช่น แม่ทัพบก แม่ทัพเรือแม่ทัพอากาศ แม่ทัพภาค. แม่ท่า น. แม่บท, ท่าที่เป็นหลักของการรำ. แม่นม น. หญิงที่ให้นมเด็กอื่นกินนมของตนแทนแม่ของเด็กนั้น, นางนม ก็เรียก, เรียกสั้น ๆ ว่า นม, ราชาศัพท์ว่า พระนม. แม่นั่งภาวนา {สำ} น. ภรรยาที่บ่นว่าสามีตลอดทั้งวัน. {ดู แม่หญิงแม่หยัง ประกอบ}. แม่น้ำ น. ลำนํ้าใหญ่ซึ่งเป็นที่รวมของลำธารทั้งปวง. แม่บท น. หัวข้อใหญ่ เช่น ยกบาลีขึ้นมาเป็นแม่บท, หลัก เช่น โครงการแม่บท: ท่าที่เป็นหลักของการรำ, แม่ท่า ก็เรียก. แม่บันได น. ไม้ยาว ๒ อันที่ขนาบสำหรับสอดใส่หรือตีลูกบันได, แม่กระได ก็เรียก. แม่บ้าน น. ภรรยาของพ่อบ้าน, หญิงผู้จัดการงานในบ้านเป็นต้น, หญิงผู้จัดการงานธุรการในสถานที่เช่นโรงพยาบาลเป็นต้น, คู่กับ พ่อบ้าน. แม่เบี้ย น. พังพานงู {ใช้แก่งูเห่าและงูจงอาง} เช่น งูเห่าแผ่แม่เบี้ย. แม่ปะ น. ชื่อเรือขุดชนิดหนึ่งคล้ายเรือชะล่า แต่มีขนาดใหญ่และยาวกว่า ท้ายต่อไม้ยกงอนสูงขึ้นคล้ายหางแมงป่อง มักใช้ถ่อ, หางแมงป่อง ก็เรียก. แม่แปรก [-ปะแหฺรก] น. ช้างพังที่เป็นหัวหน้าโขลง, {ราชา} แม่หนัก: หญิงสาวแก่ที่จัดจ้านซึ่งเป็นหัวหน้าของหญิงสาวในหมู่. แม่ฝา น. ไม้กรอบประกับฝาเรือนฝากระดานทั้ง ๔ ด้าน. แม่พระ น. คำเรียกพระมารดาของพระเยซู: เรียกผู้หญิงที่มีจิตใจเมตตาปรานีชอบช่วยเหลือผู้อื่นเป็นนิจ. แม่พระคงคา น. เทพธิดาประจำน้ำ, เจ้าแม่แห่งน้ำ. แม่พระธรณี น. เทพธิดาประจำแผ่นดิน, เจ้าแม่แห่งแผ่นดิน. แม่พิมพ์ น. สิ่งที่เป็นต้นแบบ เช่น แม่พิมพ์ตัวหนังสือ, โดยปริยายหมายถึงครูอาจารย์ซึ่งถือว่าเป็นแบบอย่างความประพฤติของศิษย์. แม่เพลง น. หญิงที่เป็นต้นบทหรือหัวหน้าวงเพลงพื้นบ้าน เช่น เพลงฉ่อย เพลงเกี่ยวข้าว เพลงเรือ. แม่โพสพ น. เทพธิดาประจำข้าว, เจ้าแม่แห่งข้าว. แม่ฟ้าหลวง ๑ น. คำที่ชาวไทยภูเขาใช้เรียกสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี. แม่มด น. หญิงหมอผี, หญิงที่ใช้อำนาจเวทมนตร์บังคับภูตผีให้ช่วยทำอะไรบางอย่างที่ผิดปรกติธรรมดาได้, หญิงที่ทรงเจ้าเข้าผี. แม่ม่าย น. หญิงที่มีผัวแล้ว แต่ผัวตายหรือหย่าร้างกันไป. แม่ม่ายทรงเครื่อง น. แม่ม่ายที่มั่งมี. แม่ม่ายผัวร้าง น. แม่ร้าง.แม่ไม้ น. ท่ารำและท่าต่อสู้ที่เป็นหลักในวิชากระบี่กระบองหรือมวย. แม่ยก น. หญิงที่เป็นผู้อุปถัมภ์พระเอกลิเกหรือนายวงดนตรีลูกทุ่ง. แม่ยกครัวลงล่าง {สำ} น. ภรรยาที่ไม่เอาใจใส่เรื่องการทำอาหารการกิน. {ดู แม่หญิงแม่หยัง ประกอบ}. แม่ยั่วเมือง {โบ} น. คำเรียกพระสนมเอกครั้งโบราณ, เขียนว่า แม่หยั่วเมือง หรือ แม่อยั่วเมือง ก็มี. แม่ย่างม้าเหาะ {สำ} น. ภรรยาที่ไม่เรียบร้อยกระโดกกระเดก. {ดู แม่หญิงแม่หยัง ประกอบ}. แม่ย่านาง น. ผีผู้หญิงประจำรักษาเรือ. แม่ยาย น. แม่ของเมีย. แม่ย้าว น. แม่เรือน. แม่ร้า น. เรียกหญิงจัดจ้าน ว่า แม่ร้า. แม่ร้าง น. หญิงที่เลิกกับผัว, บางทีเรียกว่า แม่ม่ายผัวร้าง. แม่รีแม่แรด ว. ทำเจ้าหน้าเจ้าตา. แม่เรือน น. หญิงผู้ปกครองบ้านเรือน, แม่เจ้าเรือน หรือแม่เหย้าแม่เรือน ก็ว่า. แม่แรง น. เครื่องสำหรับดีดงัดหรือยกของหนัก, โดยปริยายหมายถึงคนที่เป็นกำลังสำคัญในการงาน. แม่ลาย น. ลายตอนที่เป็นประธานมีซํ้า ๆ กันเป็นแถวไป. แม่เล้า {ปาก} น. หญิงผู้เป็นหัวหน้าซ่องโสเภณี, ผู้หญิงผู้เป็นหัวหน้าควบคุมดูแลเลี้ยงหญิงสาวไว้บำเรอชาย. แม่เลี้ยง น. เมียของพ่อแต่ไม่ใช่แม่ตัว: {ถิ่น–พายัพ} หญิงผู้มีฐานะดีและได้รับความนับถือในสังคม, เมียของพ่อเลี้ยง. แม่วี น. คอกจับช้างขนาดเล็ก: แม่ซื้อ. แม่ศรี น. ชื่อการละเล่นสมัยโบราณอย่างหนึ่ง โดยเชิญผีแม่ศรีมาเข้าทรงหญิงสาว หญิงสาวที่ถูกผีเข้าทรงจะรำได้อย่างสวยงาม นิยมเล่นในเทศกาลสงกรานต์. แม่สายบัวแต่งตัวค้าง {สำ} น. ผู้หญิงที่แต่งตัวคอยผู้มารับออกนอกบ้าน แต่เขาไม่มาตามนัด. แม่สีน. กลุ่มสีซึ่งสามารถผสมออกมาเป็นสีอื่น ๆ ได้ทุกสี มี ๕ สี คือ แดง เขียว {คราม} เหลือง ดำ ขาว เรียกว่า เบญจรงค์. แม่สื่อ น. หญิงที่ทำหน้าที่ชักนำเพื่อให้ชายหญิงได้แต่งงานกัน, บางทีเรียกว่า แม่สื่อแม่ชัก. แม่สื่อแม่ชัก น. แม่สื่อ. แม่สื่อแม่ชัก ไม่ได้เจ้าตัวเอาวัวพันหลัก {สำ} น. หญิงที่ไปติดต่อระหว่างชายหญิง แต่ไม่สำเร็จในที่สุดก็ตกเป็นภรรยาของชายนั้นแทน. แม่หญิงแม่หยัง {สำ} น. ผู้หญิงที่ไม่เป็นกุลสตรี มักพูดเป็นกลอนว่า แม่หญิงแม่หยัง แม่กระชังก้นรั่ว แม่ยกครัวลงล่าง แม่ย่างม้าเหาะ แม่เดาะคันช่าง แม่นั่งภาวนา. แม่หนัก {ราชา} น. ช้างพังที่เป็นหัวหน้าโขลง. แม่หยั่วเมือง {โบ} น. คำเรียกพระสนมเอกครั้งโบราณ, เขียนว่า แม่ยั่วเมือง หรือ แม่อยั่วเมือง ก็มี. แม่หินบด น. แท่งหินสี่เหลี่ยมผืนผ้า มีร่องด้านข้างโดยรอบ สำหรับบดยา, คู่กับ ลูกหินบด. แม่เหย้าแม่เรือน น. หญิงผู้ปกครองบ้านเรือน, แม่เจ้าเรือน หรือ แม่เรือน ก็ว่า. แม่เหล็ก น. แร่หรือโลหะที่มีสมบัติดูดเหล็กได้. แม่อยั่วเมือง {โบ} น. คำเรียกพระสนมเอกครั้งโบราณ, เขียนว่า แม่ยั่วเมือง หรือ แม่หยั่วเมือง ก็มี. แม่อยู่หัว {โบ} น. คำเรียกพระมเหสี.