[ไตฺร] ว. สาม, คำสำหรับนำหน้าสมาส เช่น ไตรลักษณ์ ไตรทวาร. {ส.}. ไตรจักร [-จัก ] น. โลกทั้ง ๓ คือ สวรรค์ มนุษยโลก บาดาล เช่น จึ่งจับศรจันทวาทิตย์ อันเรืองฤทธิ์ปราบทั่วทั้งไตรจักร {รามเกียรติ์ ร. ๑}. ไตรจีวร [-จีวอน] น. ผ้า ๓ ผืนของภิกษุ คือ อันตรวาสก {สบง คือ ผ้านุ่ง } อตุราสงค์ {จีวร คือ ผ้าห่ม} และสังฆาฏิ {ผ้าทาบ}, เรียกสั้น ๆ ว่า ผ้าไตร หรือ ไตร เช่น ไตรครอง ดอกไม้คลุมไตร. ไตรดายุค [ไตฺร-] น. ชื่อยุคที่ ๒ ของจตุรยุคตามคติของพราหมณ์ ในยุคนี้ธรรมะและอายุของมนุษย์ลดลงเหลือ ๓ ใน ๔ ส่วนเมื่อเทียบกับในสมัยกฤดายุค. {ส. เตฺรตายุค: ป. เตตายุค}. {ดู จตุรยุค}. ไตรตรึงษ์ [-ตฺรึง] {โบ} น. ดาวดึงส์, ตรัยตรึงศ์, ชื่อสวรรค์ชั้นที่ ๒ แห่งสวรรค์ ๖ ชั้น มีพระอินทร์เป็นใหญ่ในชั้นนี้. {ส. ตฺรยสฺตฺรึศตฺ ว่า สามสิบสาม: ป. ตาวตึส ว่า สามสิบสาม}. ไตรทวาร [-ทะวาน] น. ทวารทั้ง ๓ คือ กาย เรียก กายทวาร วาจา เรียก วจีทวาร ใจ เรียก มโนทวาร. ไตรทศ [-ทด] น. เทวดา ๓๓ องค์ ในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์, ในคัมภีร์อรรถกถาธรรมบทหมายถึง พระอินทร์และเทวดาผู้ใหญ่อีก ๓๒ องค์, ตรีทศ ก็ว่า. ไตรทิพ, ไตรทิพย์ [-ทิบ] น. สวรรค์ชั้นสูงสุด, สวรรค์ทั่วไป, ตรีทิพ ก็เรียก. ไตรปิฎก [-ปิดก] น. พระธรรมคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า มี ๓ ปิฎก คือ พระวินัยเรียก วินัยปิฎก พระสูตร เรียก สุตตันตปิฎก พระอภิธรรมเรียก อภิธรรมปิฎก, ใช้ว่า ตรีปิฎก ก็ได้. ไตรเพท [-เพด] น. ชื่อคัมภีร์ศาสนาพราหมณ์ในสมัยพระเวท มี ๓ คัมภีร์ คือ ฤคเวท ยชุรเวท สามเวท. ไตรภพ, ไตรภูมิ [-พบ, -พูม] น. โลกทั้ง ๓ ทางพระพุทธศาสนา หมายความถึง กามภพ คือภพของผู้ที่ติดอยู่ในกามตั้งแต่ฉกามาพจรลงมาถึงนรกภูมิ รูปภพ คือภพของพรหมที่มีรูป และอรูปภพ คือภพของพรหมที่ไม่มีรูป, ทางวรรณคดีหมายความถึง สวรรค์ มนุษยโลก และบาดาล, ตรีภพ ตรีโลก หรือไตรโลก ก็ว่า. ไตรภาคี น. ๓ ฝ่าย: เรียกสนธิสัญญาที่มีคู่สัญญา ๓ ฝ่าย ว่า สนธิสัญญาไตรภาคี. ไตรยางศ์ น. ๓ ส่วน, ใช้เป็นชื่ออักษร ๓ หมู่ คือ อักษรสูง อักษรกลาง และอักษรตํ่า. {ส. ตฺรยํศ}. ไตรรงค์ ๑ น. ๓ สี, เรียกธงชาติไทย ซึ่งมี ๓ สี ๕ แถบ คือ แดง ขาว นํ้าเงิน ขาว แดง ว่าธงไตรรงค์. ไตรรัตน์ น. แก้ว ๓ ประการอันประเสริฐสุดของพุทธศาสนิกชน หมายถึง พระพุทธเจ้า เรียกว่าพุทธรัตนะ พระธรรม เรียกว่า ธรรมรัตนะ พระสงฆ์ เรียกว่า สังฆรัตนะ, รัตนตรัย ก็เรียก. {ส.}. ไตรลักษณ์ [-ลัก] น. ลักษณะที่เป็นสามัญทั่วไป ๓ ประการ คือ ความไม่เที่ยง ความเป็นทุกข์ ความมิใช่ตัวตนที่แท้จริง. ไตรโลก น. โลกทั้ง ๓ ทางพระพุทศาสนา หมายความถึง กามภพ คือภพของผู้ที่ติดอยู่ในกามตั้งแต่ฉกามาพจรลงมาถึงนรกภูมิ รูปภพ คือภพของพรหมที่มีรูป และอรูปภพ คือภพของพรหมที่ไม่มีรูป, ทางวรรณคดีหมายความถึง สวรรค์ มนุษยโลก และบาดาล, ตรีภพ ตรีโลก ไตรภพ หรือ ไตรภูมิ ก็ว่า.ไตรโลกย์ {โบ} น. ไตรโลก เช่น อันว่าพระไตรโลกย์ครูสวยมภญูาณนายก {ม. คำหลวง สักบรรพ}. {ส.}. ไตรวัฏ น. วงจร ๓ ส่วน ที่เกิดขึ้นเป็นเหตุเป็นผลต่อเนื่องกันไป เริ่มจาก กิเลสวัฏ คือ วงจรส่วนกิเลส เป็นผลให้เกิดกรรมวัฏ คือ วงจรส่วนกรรม และเป็นผลให้เกิด วิปากวัฏ คือ วงจรส่วนวิบาก วนเวียนกันไปไม่รู้จบ.ไตรวิชชา [-วิดชา] น. ความรู้แจ้งในทางพระพุทธศาสนา ๓ อย่าง คือ ๑. ระลึกชาติหนหลังได้ ๒. รู้การตายการเกิดของคนและสัตว์ ๓. รู้วิธีทำให้สิ้นกิเลส. ไตรสรณคมน์, ไตรสรณาคมน์ [-สะระนะคม, -สะระนาคม] น. การยึดถือพระรัตนตรัย คือ พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ ว่าเป็นที่พึ่งที่ระลึกโดยการน้อมนำเอาพุทธคุณ ธรรมคุณสังฆคุณ มาเป็นแนวทางประพฤติปฏิบัติ. ไตรสิกขา น. สิกขา ๓ คือ ศีล เรียกว่า สีลสิกขา สมาธิ เรียกว่า จิตสิกขา และปัญญา เรียกว่า ปัญญาสิกขา.