[ไพฺร่] {โบ} น. พลเมือง, ประชาชน, ราษฎรสามัญ. ไพร่พล น. กำลังคน, กำลังทหาร, หมู่คนในราชการ, เช่น ยกไพร่พลเข้าโจมตี. ไพร่ฟ้า น. ราษฎร, ประชาชน, พลเมืองของพระเจ้าอยู่หัว. ไพร่สม {โบ} น. ชายฉกรรจ์ซึ่งเป็นราษฎรสามัญผ่านการสักแล้ว พระเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานให้ไปรับราชการเป็นกำลังแก่มูลนาย, ไพร่สมกำลัง ก็ว่า. ไพร่สมกำลัง ดู ไพร่สม. ไพร่ส่วย {โบ} น. ไพร่หลวงที่ไม่ต้องการเข้าเดือน แต่ต้องหาสิ่งของใช้ในราชการส่งมาแทน, ไพร่หลวงส่วย ก็ว่า. ไพร่หลวง {โบ} น. ชายฉกรรจ์อายุ ๑๘ ปีขึ้นไปซึ่งเป็นราษฎรสามัญผ่านการสักขึ้นทะเบียนสังกัดกรมกองต่าง ๆ เพื่อรับราชการหรือเข้าเดือน. {ดู เลกสมสัก ประกอบ}. ไพร่หลวงส่วย ดูไพร่ส่วย.