[ตฺรี] ว. สาม เช่น ตรีเนตร, ชั้นที่ ๓ {ใช้เกี่ยวกับลำดับชั้นหรือขั้นของยศ ตำแหน่ง คุณภาพ หรือ วิทยฐานะตํ่ากว่า โท สูงกว่า จัตวา} เช่น ร้อยตรี ข้าราชการชั้นตรีปริญญาตรี: เรียกเครื่องหมายวรรณยุกต์รูปดังนี้๊ ๊ ว่าไม้ตรี. {ส. ตฺริ}. ตรีกฏุก น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาอันมีรสเผ็ดร้อน ๓ อย่าง คือ พริกไทย ดีปลี ขิงแห้ง. ตรีกาย น. พระกายทั้ง ๓ ของพระพุทธเจ้าตามคติพระพุทธศาสนานิกายมหายาน ได้แก่ ๑. ธรรมกาย {พระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้า} ๒. สัมโภคกาย {กายทิพย์หรือกายละเอียดของพระพุทธเจ้า} และ ๓. นิรมาณกาย {กายที่เป็นขันธ์ ๕ และปรากฏแก่มนุษย์ทั่วไป ซึ่งบางทีเรียกว่า รูปกาย}. ตรีกาล น. กาลทั้ง ๓ คือ อดีตปัจจุบัน อนาคต, เวลาทั้ง ๓ คือ เช้า กลางวัน เย็น. ตรีกาลพิษ [-กาละพิด, -กานละพิด] น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาแก้พิษตามเวลา ๓ อย่าง คือ กระชาย เหง้าข่า รากกะเพรา. ตรีกูฏ น. ชื่อภูเขา ๓ ลูก ในไตรภูมิกล่าวว่าเป็นภูเขาที่รองรับเขาพระสุเมรุ, ผาสามเส้า ก็เรียก. {ส. ตฺริกูฏ ว่ามี ๓ ยอด}. ตรีเกสรมาศ น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยารสเสมอเกสร ๓ อย่าง คือ ผลมะตูมอ่อน เปลือกฝิ่น เกสรบัวหลวง. ตรีโกณ น. รูปสามเหลี่ยม. {ส. ตฺริโกณ ว่า สามมุม}. ตรีโกณมิติ [ตฺรีโกน-] น. คณิตศาสตร์แขนงหนึ่งที่ว่าด้วยฟังก์ชันของตัวแปรจริง ซึ่งแทนขนาดของมุมในรูปสามเหลี่ยม,คณิตศาสตร์แขนงหนึ่งที่ว่าด้วยการใช้ฟังก์ชันของมุมเป็นรากฐานในการศึกษาสมบัติของรูปสามเหลี่ยมหรือรูปอื่นใดที่ทอนลงมาเป็นรูปสามเหลี่ยมได้. {อ.trigonometry}. ตรีคันธวาต [-ทะวาด] น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำ รายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาอันมีกลิ่นสำหรับแก้ลม ๓ อย่าง คือ ผลเร่วใหญ่ ผลจันทน์เทศ กานพลู. ตรีคูณ น. ๓ เท่า. {ส. ตฺริคุณ}. ตรีฉินทลามกา [-ฉินทะลามะกา] น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาแก้ธาตุลามกให้หมดไป ๓ อย่าง คือ โกฐนํ้าเต้า สมอไทยรงทอง. ตรีชาต น. วัตถุ ๓ คือ ดอกจันทน์ กระวานอบเชย. ตรีญาณรส [-ยานนะรด] น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำ รายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาอันทำให้รู้รสอาหาร ๓ อย่าง คือ ไส้หมาก รากสะเดา เถาบอระเพ็ด. ตรีทศ น. เทวดา ๓๓ องค์ ในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์, ในคัมภีร์อรรถกถาธรรมบท หมายถึง พระอินทร์และเทวดาผู้ใหญ่อีก ๓๒ องค์, ไตรทศก็เรียก. {ส. ตฺริทศ ว่า สามสิบ, ในฤคเวทหมายถึงเทวดา ๓๓ องค์}. ตรีทิพ น. สวรรค์ชั้นสูงสุด, สวรรค์ทั่วไป, เรียก ไตรทิพ หรือ ไตรทิพย์ ก็ได้. {ส. ตฺริทิว}. ตรีทิพยรส [-ทิบพะยะรด] น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำ นวนตัวยาอันมีรสดี ๓ อย่าง คือ โกฐกระดูกเนื้อไม้ อบเชยไทย. ตรีทุรวสา [-ทุระวะสา] น.พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาแก้ความผิดปรกติของมันเหลว ๓ อย่าง คือ ลูกโหระพาเทศ ลูกกระวาน ลูกราชดัด. ตรีทูต ๑ น. ทูตลำดับที่ ๓ ในคณะทูต รองจาก ราชทูต และ อุปทูต. ตรีทูต ๒น. ลักษณะบอกอาการของคนเจ็บหนักใกล้จะตาย. ตรีโทษ น. อาการไข้ที่ลม เสมหะ เลือดประชุมกัน ๓ อย่างให้โทษ, ไข้หนักจวนจะตาย. {ส. ตฺริ+ โทษ}. ตรีธาตุ [-ทาด] น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาอันเป็นวัตถุธาตุ ๓ อย่าง คือ ดอกจันทน์ กระวาน อบเชย.ตรีธารทิพย์ น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาอันมีรสดังน้ำทิพย์ ๓ อย่าง คือ รากไทรย้อย รากราชพฤกษ์ รากมะขามเทศ. ตรีนิศก {โบ} น. ตรีศก. ตรีเนตร น. ชื่อหนึ่งของพระอิศวร แปลว่า ผู้มีนัยน์ตา ๓ ตา โบราณมักเรียกว่า พระอินสวน และเขียนเป็นพระอินศวร. {ส. ตฺริเนตฺร}. ตรีบถ น. ที่ซึ่งทางทั้ง ๓ มาจดกัน, ทางสามแพร่ง. {ส. ตฺริปถ}. ตรีบูร น.กำแพงล้อม ๓ ชั้น {รวมทั้งคู} เช่น เมืองสุโขทัยนี้ตรีบูรได้สามพันสี่ร้อยวา {จารึกสยาม}, ต่อมาแม้จะเป็นกำแพงชั้นเดียวก็เรียกตรีบูรด้วย เช่น อยุธยาไพโรจน์ใต้ ตรีบูร{กำสรวล}. {ส. ตฺริปุร ว่า ป้อม ๓ ชั้น}. ตรีปิฎก น.ไตรปิฎก, พระธรรมคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้ามี ๓ ปิฎก คือ พระวินัย เรียก วินัยปิฎก พระสูตร เรียก สุตตันตปิฎก พระอภิธรรม เรียก อภิธรรมปิฎก. {ส.ตฺริปิฏก: ป. ติปิฏก ว่า ตะกร้า ๓}. ตรีปิตตผล [-ปิดตะผน] น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทยจำกัดจำนวนตัวยาอันมีสรรพคุณแก้ดี ๓ อย่าง คือ รากเจตมูลเพลิงเทศ รากผักแพวแดง รากกะเพราแดง. ตรีผลธาตุ น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทยจำกัดจำนวนตัวยาอันให้คุณแก่ธาตุทั้ง ๔ จำนวน ๓ อย่าง คือ เหง้ากะทือ เหง้าไพล หัวตะไคร้. ตรีผลสมุฏฐาน [-สะหฺมุดถาน] น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่ง ในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาอันมีผลเป็นที่ตั้ง๓ อย่าง คือ ลูกมะตูม ลูกยอ ลูกผักชีลา. ตรีผลา [-ผะลา] น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาอันเป็นผลไม้ ๓ อย่าง คือ สมอไทย สมอพิเภก มะขามป้อม. {ส. ตฺริผลา}. ตรีพิษจักร [-พิดสะจัก] น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทยจำกัดจำนวนตัวยาอันมีรสซึมซาบไวดังกงจักร ๓ อย่างคือ กานพลู ลูกผักชีล้อม ลูกจันทน์เทศ. ตรีเพชรสมคุณ [-เพ็ดสะมะคุน] น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาอันมีคุณเสมอเพชร ๓ อย่าง คือ ว่านหางจระเข้ ฝักราชพฤกษ์ รงทอง.ตรีภพ น. โลกทั้ง ๓, ทางพระพุทธศาสนาหมายความถึง กามภพ คือภพของผู้ที่ติดอยู่ในกาม ตั้งแต่ฉกามาพจรลงมาถึงนรกภูมิ รูปภพ คือภพของพรหมที่มีรูป และอรูปภพ คือ ภพของพรหมที่ไม่มีรูป, ทางวรรณคดีหมายความถึงสวรรค์ มนุษยโลก และบาดาล, ตรีโลก ไตรโลก ไตรภพหรืิอ ไตรภูมิ ก็ว่า. {ส. ตฺริภว}. ตรีภพนาถ น. ที่พึ่งแห่งภพ ๓, พระพุทธเจ้า, พระอินทร์, ใช้ทั่วไปถึงผู้อื่นด้วย เช่น กษัตริย์ ก็มี. ตรีภูมิ น. ตรีภพ. {ส. ตฺริภูมิ}. ตรีภูวะ [-พูวะ] น. ตรีภพ. {ส. ตฺริภูว}. ตรีมธุรส [-มะทุรด] น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทยจำกัดจำนวนตัวยาอันมีรสเลิศ ๓ อย่าง คือ นํ้าผึ้งนํ้าตาล นํ้ามันเนย. ตรีมูรติ ว. มีรูป ๓ คือ รูปพระพรหม รูปพระวิษณุ รูปพระศิวะ. น. ชื่อเรียกเทพเจ้าในศาสนาพราหมณ์ มี ๓ องค์ คือ พระพรหม {พระผู้สร้าง} พระวิษณุหรือพระนารายณ์ {พระผู้รักษา} และพระศิวะหรือพระอิศวร {พระผู้ทำลาย}. {ส. ตฺริมูรฺติ}. ตรีรัตน์ น. แก้วทั้ง ๓ คือ พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์, โดยมากใช้ ไตรรัตน์. {ส. ตฺริรตน}. ตรีโลก น. โลกทั้ง ๓ ทางพระพุทธศาสนาหมายความถึง กามภพคือภพของผู้ที่ติดอยู่ในกาม ตั้งแต่ฉกามาพจรลงมาถึงนรกภูมิ รูปภพ คือภพของพรหมที่มีรูป และอรูปภพ คือ ภพของพรหมที่ไม่มีรูป, ทางวรรณคดีหมายความถึงสวรรค์ มนุษยโลก และบาดาล, ตรีภพ ไตรโลก ไตรภพหรือ ไตรภูมิ ก็ว่า. {ส. ตฺริโลก}. ตรีโลกนาถ [-โลกกะนาด] น. ที่พึ่งของโลกทั้ง ๓ ทางพระพุทธศาสนาหมายถึง พระพุทธเจ้า. {ส. ตฺริโลกนาถ}. ตรีโลจน์ น.พระศิวะ. {ส. ตฺริโลจน ว่า มี ๓ ตา}. ตรีโลหกะ [-หะกะ] น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทยจำกัดจำนวนธาตุที่สำเร็จรูปแล้ว ๓ อย่าง คือ ทอง เงิน ทองเหลือง. {ส. ตฺริโลหก}. ตรีโลหะ น. แร่ทั้ง ๓ คือ ทองแดง ทองเหลือง ทองหล่อระฆัง, หรืออีกตำราหนึ่งว่า ทองคำ เงิน ทองแดง: พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาอันเป็นธาตุที่ถลุงเป็นรูปแล้ว ๓ อย่าง คือ ทองแดง ทองเหลือง ทองหล่อ{ทองสัมฤทธิ์}. {ส. ตฺริโลห}. ตรีวาตผล [-วาตะผน] น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาอันมีสรรพคุณแก้ลม ๓ อย่าง คือ ผลสะค้าน รากพริกไทย ข่า. ตรีศก น. เรียกปีจุลศักราชที่ลงท้ายด้วยเลข ๓ เช่น ปีระกาตรีศก จุลศักราช ๑๓๔๓. ตรีศูล น. ศัสตราประจำหัตถ์พระอิศวร มีลักษณะคล้ายใบหอกสั้นหรือพระขรรค์ ๓ เล่ม โคนร่วมอยู่ในด้ามเดียวกัน.ตรีสมอ น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทยจำ กัดจำนวนสมอ ๓ อย่าง คือ สมอไทย สมอพิเภกสมอเทศ. ตรีสมุตถาน [-สะหฺมุดถาน] น. สมุตถาน ๓ อย่าง คือ ดี เสมหะ ลม. ตรีสัตกุลา [-สัดตะ-] น.พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำ กัดจำนวนตัวยาที่มีตระกูลอันสามารถ ๓ อย่าง คือ เทียนดำผักชีลา ขิงสด. ตรีสันนิบาตผล น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาอันมีสรรพคุณแก้ไข้สันนิบาต ๓ อย่าง คือ ผลดีปลี รากกะเพรา รากพริกไทย. ตรีสาร น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาอันให้คุณในฤดูหนาว ๓ อย่าง คือ แสมสาร แสมทะเล ขี้เหล็ก. {ส.}. ตรีสินธุรส น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาที่มีรสอันชื่นใจ {ประดุจได้ดื่มน้ำ} ๓ อย่าง คือ รากมะตูม เทียนขาว นํ้าตาลกรวด. ตรีสุคติสมุฏฐาน [-สุคะติสะหฺมุด-] น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาอันทำให้มีสรรพคุณเป็นที่ตั้ง ๓ อย่าง คือ รากแคแดง รากเพกา รากมะเดื่ออุทุมพร. ตรีสุคนธ์ น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำ รายาไทยจำกัดจำนวนตัวยาอันมีกลิ่นหอม ๓ อย่าง คือ ใบกระวานอบเชยเทศ รากพิมเสน. ตรีสุรผล น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำราไทย จำกัดจำนวนตัวยาอันมีรสกล้า ๓ อย่าง คือ สมุลแว้ง เนื้อไม้ เทพทาโร. ตรีเสมหผล น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำ นวนตัวยาอันมีสรรพคุณแก้เสมหะ ๓ อย่าง คือ ผลช้าพลู รากดีปลี รากมะกลํ่า. ตรีอมฤต [-อะมะริด, -อะมะรึด] น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาอันมีรสเลิศ ๓ อย่าง คือ รากกล้วยตีบ รากกระดอม รากมะกอก. ตรีอากาศผล น. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่งในตำรายาไทย จำกัดจำนวนตัวยาอันมีสรรพคุณขับลม ๓ อย่าง คือ ขิง กระลำพัก อบเชยเทศ. ตรีเอกภาพ, ตรีเอกานุภาพ น. คติความเชื่อในศาสนาคริสต์ที่ว่าพระบิดา พระบุตร และพระจิต {คาทอลิก} หรือ พระวิญญาณบริสุทธิ์ {โปรเตสแตนต์} เป็น ๓ บุคคล ที่รวมเป็นหนึ่ง ซึ่งความจริงก็คือพระเป็นเจ้าองค์เดียวกันนั่นเอง.