[นาก, นากคะ-] น. งูใหญ่มีหงอนเป็นสัตว์ในนิยาย. {ป., ส.}. นาคเกี่ยว, นาคเกี้ยว, นาคเกี่ยวพระสุเมรุน. ชื่อเพลงไทย อัตรา ๒ ชั้น หน้าทับปรบไก่: ชื่อเพลงไทยประเภทเพลงเถา. นาคเกี้ยวกระหวัด, นาคบริพันธ์ ๑ [นากบอริพัน] น. ชื่อกลอนกลบทแบบหนึ่ง กำหนดให้ ๒ คำต้นของวรรคต่อไปซ้ำกับ ๒ คำสุดท้ายของวรรคหน้า โดยให้สลับคำกัน เช่น พระปิตุรงค์ฟังบุตรเห็นสุดห้าม ห้ามสุดความคิดบุตรเห็นสุดหาญ หาญสุดไม่หยุดยั้งจะรั้งราญ ราญรั้งนานแน่วเนตรสังเวชบุตร {ศิริวิบุลกิตติ์}. นาคบริพัตร น. ชื่อเพลงไทย อัตรา ๒ ชั้น หน้าทับปรบไก่ มีท่อนเดียว ๔ จังหวะ เรียกอีกชื่อหนึ่งว่า เขมรโล้เรือ. นาคบริพันธ์ ๒ น. ชื่อเพลงไทยประเภทเพลงเถา แต่งขยายขึ้นจากเพลงอัตรา ๒ ชั้น ชื่อ นาคบริพัตรหรือเขมรโล้เรือ.นาคบาศ [นากคะบาด] น. ชื่อศรของอินทรชิตที่แผลงไปเป็นบ่วงนาค. {ส.}. นาคเบือน น. ตัวไม้ที่สลักเป็นรูปศีรษะนาคหันออกทางด้านหน้า ใช้ปักบนปลายสันหลังคาปราสาทหรือบุษบก หรือปลายนาคสะดุ้งสำหรับปราสาท. นาคปรก [นากปฺรก] น. ชื่อพระพุทธรปูปางหนึ่งอยู่ในพระอริยาบถนั่งขัดสมาธิ หงายพระหัตถ์ทั้งสอง วางซ้อนกันบนพระเพลา มีพญานาคแผ่พังพานปกเหนือพระเศียร ที่สร้างเป็นแบบขัดสมาธิเพชรก็มี มี ๒ แบบ แบบหนึ่งประทับนั่งสมาธิบนขนดพญานาค อีกแบบหนึ่งประทับนั่งสมาธิภายในวงขนดพญานาค คือพญานาคขดตัวล้อมพระกายไว้ถึงพระอังสา เพื่อป้องกันลมฝน. นาคปัก [นากปัก] น. รูปหัวนาคที่ปักบนหลังคาปราสาทหรือบุษบก. นาคพันธ์ [นากคะ-] น. ชื่อโคลงกลบทแบบหนึ่ง กำหนดให้ ๒ คำต้นของบาทถัดไป ซ้ำกับ ๒ คำท้ายของบาทหน้าโดยให้สลับคำกัน เช่น ฝนตกนกร้องร่ำ ครวญครางครางครวญถึงนวนนาง โศกเศร้าเศร้าโศกร่ำแต่ปาง ไปจากจากไปเรียมไฉนเจ้า พี่เพี้ยงตรอมตาย {จินดามณี},สนธิอลงกต ก็ว่า. นาครวย [นาก-รวย] น. ตัวไม้ที่ทำอย่างตัวนาค ทอดตรงลงมาจากอกไก่ถึงแปหาญ ทั้ง ๒ ข้างของหน้าบัน. นาคราช ๑ [นากคะ-] น. พญางู: ชื่อเพลงไทย อัตราชั้นเดียว เรียกว่า ไส้เดือนฉกจวัก, เมื่อแต่งขยายขึ้นเป็นอัตรา ๒ ชั้น เรียกว่า นาคราช ๒ ชั้นหรือนาคราชแผ่พังพาน เมื่อแต่งขยายขึ้นเป็นอัตรา ๓ ชั้น เรียกว่า นาคราชแผลงฤทธิ์หรือไส้พระจันทร์ เมื่อนำมาทำเป็นเพลงเถา เรียกว่า ไส้พระจันทร์ เถา หรือนาคราชแผลงฤทธิ์ เถา. นาคราชแผ่พังพาน ดู นาคราช ๑.นาคราชแผลงฤทธิ์ ๑น. ชื่อกลอนกลบทแบบหนึ่งกำหนดให้วรรคหนึ่งมี ๘ คำ บังคับซ้ำเสียงพยัญชนะ ๓ คำ คือ คำท้ายวรรค {คำที่ ๖, ๗ และ ๘} กับ ๓ คำ ต้นวรรคถัดไป {คำที่ ๑, ๒ และ ๓} และซ้ำเสียงสระวรรคละ ๓ คู่ในคำที่ ๓ กับ ๔ คำที่ ๕ กับ ๗ และคำที่ ๘ กับคำที่ ๑ ในวรรคถัดไป เช่น กรุงกระษัตริย์ตรัสฟังแค้นคั่งจิตร คิดแค้นใจไหวหวิดในจิตรฉงน จนฉงายกายไฉงใจร้อนรน จนร้าวราญการกระมลจิตรวนเวียน {ศิริวิบุลกิตติ์}. นาคราชแผลงฤทธิ์ ๒ ดู นาคราช ๑. นาคลดา [นาก-] น. เถาวัลย์งู, เถาพลู. นาคเล่นน้ำ น. นํ้าที่พุ่งเป็นลำขึ้นไปในอากาศเนื่องจากลมงวง, พวยนํ้า ก็ว่า.นาควิถี [นากคะ-, นาก-] น. ทางที่พระจันทร์โคจรไปในระหว่างดาวสวาดิ {หรือ อัศวินี} ภรณี และกฤติกา, ทางที่พระอาทิตย์โคจรในฤดูฝน. {ส.}. นาคสะดุ้ง น. ตัวไม้ที่ทำอย่างตัวนาค ทอดต่อลงมาจากแปหาญถึงหางหงส์ทั้ง ๒ ข้างของหน้าบัน โบราณเรียกว่า เครื่องสะดุ้ง.นาคสังวัจฉระ [นากคะสังวัดฉะระ] น. ปีมะโรง. {ป.}.