น. คำรวมเรียกพืชทั่วไป โดยปรกติมีราก ลำต้น กิ่งก้าน และใบ, เรียกเนื้อของต้นไม้ที่ใช้ทำสิ่งของต่าง ๆ มีลักษณะเป็นท่อน แผ่น หรือดุ้น เป็นต้น, คำประกอบหน้าสิ่งของบางอย่างที่มีลักษณะยาวซึ่งทำด้วยไม้หรือเดิมทำด้วยไม้ เช่น ไม้กวาด ไม้พาย ไม้เท้า ไม้จิ้มฟัน, คำนำหน้าบอกประเภทต้นไม้ เช่น ไม้ยาง ไม้ดำ ไม้แดง, ท่ารำและท่าตีกระบี่กระบองท่าหนึ่ง ๆ เรียกว่า ไม้หนึ่ง ๆ, โดยปริยายหมายความว่า ท่าที เช่น เขาจะมาไม้ไหน, ลักษณนามเรียกของเช่นปลาย่างที่เสียบไม้เรียงเป็นตับว่า ปลาไม้หนึ่ง ปลา ๒ ไม้, เรียกผ้าที่ม้วนโดยมีไม้อยู่ข้างใน ว่า ผ้าไม้หนึ่ง ผ้า ๒ ไม้: เรียกลักษณะของสถาปัตยกรรมและศิลปกรรมไทยที่ย่อตรงมุมของฐานแท่น เสา หรือเครื่องยอด เป็นมุมเล็ก ๆ มุมละ ๓ มุมรวม ๔ มุมใหญ่ ได้ ๑๒ มุมเล็ก ว่า ย่อไม้สิบสอง หรือ ย่อมุมไม้สิบสอง แม้ย่อมากกว่ามุมละ ๓ ก็ยังเรียกว่าย่อไม้สิบสอง หรือ ย่อมุมไม้สิบสอง. ไม้กง น. ไม้สำหรับดีดฝ้าย มีรูปเหมือนคันธนู, กง หรือ ไม้กงดีดฝ้าย ก็ว่า. ไม้กระดก น. เครื่องเล่นสำหรับเด็กอย่างหนึ่ง เป็นแผ่นไม้กระดานระหว่างกึ่งกลางความยาวของไม้มีขาซึ่งตรึงติดกับแผ่นไม้ ผู้เล่นนั่งที่ปลายไม้ทั้ง ๒ ข้างผลัดกันกระดกไม้กระดานให้ขึ้นลง. ไม้กระดาน น. ไม้ซุงที่เลื่อยออกเป็นแผ่น ๆ สำหรับปูพื้นหรือทำฝาเรือนเป็นต้น, ถ้าใช้ปูพื้น เรียกว่า กระดานพื้น, ถ้าใช้ทำฝาเรียกว่า ไม้ฝา, เรียกเรือนไม้จริงที่ฝาทำด้วยไม้กระดาน ว่า เรือนฝากระดาน. ไม้กระถาง น. ดอกไม้เพลิงชนิดหนึ่ง ใส่ในกระถาง ลำต้นเป็นต้นไม้แห้งผูกดอกไม้เพลิงชนิดต่าง ๆ เช่น จู้จี้ นกบิน ฝอยทอง ล่ามชนวนให้ต่อกัน เวลาจุดจะแตกเป็นระยะ ๆ: ดอกไม้กระถางเล็ก ๆ ใช้ไม้โสนทำสำหรับถวายพระในเวลาเข้าพรรษา. ไม้กระบอง น. ไม้สั้นสำหรับใช้ตี มีรูปกลมบ้าง เหลี่ยมบ้าง คล้ายพลอง แต่สั้นกว่า. ไม้กลัด น. สิ่งที่มีปลายแหลม ๒ ข้าง โดยมากทำด้วยไม้ไผ่เหลาเล็ก ๆ หรือก้านมะพร้าว ตัดเป็นท่อนสั้น ๆ สำหรับใช้แทงขัดกระทงหรือใบตองที่ห่อขนมเป็นต้น: ไม้ไผ่เหลาเป็นอันเล็ก ๆ ปลายเรียวโคนใหญ่ ใช้ขัดมุ่นผมจุกเด็ก.ไม้กวาด น. สิ่งที่ใช้ปัดกวาด ทำด้วยวัสดุต่าง ๆ อย่างก้านใบมะพร้าว ช่อดอกของต้นหญ้าบางชนิดเป็นต้นมัดเป็นกำๆ. ไม้กางเขน น. วัตถุเป็นรูปเหมือนคนยืนกางแขน {} ทำด้วยไม้หรือโลหะเป็นต้น เป็นเครื่องหมายคริสต์ศาสนา. ไม้กำมะลอ น. ไม้เนื้ออ่อนที่ไม่ใช่ไม้แก่น เช่น ไม้ฉำฉา ไม้จามจุรี: ไม้ดัดแบบหนึ่งที่มีหุ่นวนเวียนลงพื้นดินโดยไม่กลับหุ่นขึ้น.ไม้เกาหลัง น. ไม้ด้ามยาว ปลายด้านหนึ่งมักทำเป็นรูปมือ สำหรับใช้เกาหลัง, ราชาศัพท์ ใช้ว่า ฉลองได สนองได หรือ นารายณ์หัตถ์. ไม้ใกล้ฝั่ง {สำ} ว. แก่ใกล้จะตาย. ไม้ขบวน น. ไม้ดัดแบบหนึ่งที่มีหุ่นตรง แล้วดัดวนเวียนอย่างใดก็ได้ แต่เมื่อวนถึงยอดแล้วยอดต้องชี้ตรงกับลำต้นพอดี. ไม้ขัดหม้อ น. ไม้ทำเป็นชิ้นบาง ๆ ยาวประมาณ ๑ ศอก ใช้สอดขัดที่หูและฝาหม้ออะลูมิเนียมในเวลาเช็ดน้ำข้าว. ไม้ขาเขียด น. ไม้เรียวที่ปลายแตกแยกออกเป็น ๒ แฉก. ไม้ข้างควาย น. ไม้ขนาบสันหลังคา ๒ ข้าง จากหลบมีไม้เสียบหนูกลัดยึดให้แน่น. ไม้ขี้ฉ้อ น. ไม้เรียวที่ปลายแตกแยกเป็น ๒ แฉก ที่เรียกว่า ไม้ขี้ฉ้อ เพราะตีครั้งเดียวได้ ๒ แนวเท่ากับตี ๒ ครั้ง. ไม้ขีดไฟ น. เครื่องขีดไฟชนิดหนึ่งซึ่งใช้ก้านไม้หรือก้านกระดาษชุบปลายข้างหนึ่งด้วยสารเคมีบางอย่างให้เป็นตุ่ม เรียกว่า หัวไม้ขีด มี ๒ ชนิดชนิดหนึ่งใช้ขีดกับผิวที่ฉาบด้วยสารเคมีซึ่งมีฟอสฟอรัสแดงเป็นองค์ประกอบสำคัญทำให้เกิดไฟขึ้น อีกชนิดหนึ่งใช้ขีดกับผิวขรุขระทำให้เกิดไฟขึ้น. ไม้เขน น. ไม้ดัดแบบหนึ่งที่มีกิ่งชี้ไปในทิศทางต่าง ๆ กัน ๓ ทาง.ไม้แข็ง น. ไม้ตีระนาดมี ๒ ส่วน ส่วนที่ใช้มือถือทำด้วยไม้ไผ่เหลากลม ตอนปลายที่ใช้ตีพอกด้วยผ้าชุบยางรักเมื่อตีจะมีเสียงกังวาน ใช้เฉพาะระนาดเอก, โดยปริยายหมายความว่า วิธีการเฉียบขาด, อำนาจเด็ดขาด, เช่น เด็กคนนี้ต้องใช้ไม้แข็งจึงจะปราบอยู่. ไม้คมแฝก น. อาวุธชนิดหนึ่ง ทำด้วยไม้เนื้อแข็ง ลักษณะเป็นท่อนยาวประมาณ ๑ ศอก ปลายหน้าตัดมีลักษณะเป็นเหลี่ยมอย่างขนมเปียกปูน ด้านมือจับจะลบเหลี่ยมออกและมีเชือกร้อยสำหรับคล้องข้อมือจับ. ไม้ควักปูน น. ไม้หรือโลหะที่ทำรูปร่างคล้ายพายแต่เล็กมาก สำหรับควักปูนในเต้ามาป้ายพลู. ไม้ค้อน น. ไม้ที่ทำจากเหง้าไม้ไผ่ ใช้ตีระฆังเป็นต้น: เครื่องมือโลหะรูปร่างคล้ายตะลุมพุก แต่เล็กกว่ามาก สำหรับตีทองคำให้เป็นแผ่นทองคำเปลว, เครื่องมือทำด้วยไม้รูปร่างคล้ายตะลุมพุก สำหรับเคาะกระดาษสาเป็นต้นให้เป็นแผ่นเพื่อใช้เป็นใบซับทองคำเปลว. ไม้คอสอง น.ไม้กำกับปลายเสาเรือนอยู่ถัดจากอเสลงมา. ไม้คาน น. ไม้สำหรับหาบหรือหามสิ่งของต่าง ๆ. ไม้คาบ น.ไม้สำหรับบีบนวดงวงตาล. ไม้ค้ำโพธิ์ น. ไม้สำหรับค้ำกิ่งโพธิ์ ทำด้วยไม้จริงหรือไม้ไผ่ ปลายมีง่าม นิยมหุ้มผ้าแดงและผ้าขาว. ไม้คิว น. ไม้ที่ใช้แทงลูกกลมสีต่าง ๆ ในกีฬาบิลเลียดหรือสนุกเกอร์. {อ. cue}. ไม้แคะหู, ไม้ควักหูน. เครื่องมือชนิดหนึ่งทำด้วยโลหะหรืองาเป็นต้น ปลายโค้งหรืองอคล้ายจวัก สำหรับแคะและควักขี้หู. ไม้งก น.ไม้รูปคล้ายตะลุมพุกสำหรับควาญท้ายตีช้างเมื่อต้องการให้ช้างไปเร็ว. ไม้งามกระรอกเจาะ {สำ} น. หญิงสวยที่ไม่บริสุทธิ์. ไม้จริง น. คำ รวมเรียกไม้ต่าง ๆ ที่มีเนื้อแข็ง เว้นไม้ไผ่. ไม้จั่วไพ่ น. ไม้ที่ใช้ช่วยในการเปิดไพ่หรือลากไพ่จากในกองออกมาจั่ว ในการเล่นไพ่ตอง. ไม้จำปา น. ลำไม้ไผ่ที่จักปลายด้านหนึ่งเป็น ๔-๕ แฉก แล้วใส่กะลาลงไปเพื่อให้ปลายบาน, ใช้สอยผลไม้, ถ้าเอามะพร้าวลูกเล็ก ๆ ใส่ลงไปแล้วมีชิ้นไม้ขัดทแยงสกัดลูกมะพร้าวไว้ใช้สำหรับขุดดินจากหลุมที่ขุดไว้ลึกประมาณ ๑ แขน. ไม้จิ้มฟัน น. ไม้ชิ้นเล็ก ๆ ปลายแหลม ใช้แคะเศษอาหารในซอกฟัน. ไม้ฉาก น. เครื่องมือเขียนแบบก่อสร้าง ชุดหนึ่งมี ๓ อัน อันหนึ่งมีรูปอย่างพยัญชนะรูป T อันหนึ่งเป็นรูปสามเหลี่ยมมุมฉาก ที่มุมหนึ่งมี ๙๐° อีก ๒ มุม มุมละ ๔๕° และอันหนึ่งเป็นรูปสามเหลี่ยมมุมฉาก ที่มุมหนึ่งมี ๙๐° อีก ๒ มุม มุมหนึ่งมี ๖๐° กับอีกมุมหนึ่ง ๓๐°: ไม้ดัดแบบหนึ่งซึ่งดัดลำต้นและกิ่งให้เป็นมุมฉาก. ไม้ซาง น. ไม้ไผ่ลำเล็ก ๆ เนื้อบางลำปล้องโต เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ ๐.๕-๑ เซนติเมตร มีช่วงลำปล้องยาวประมาณ ๗๐-๙๐ เซนติเมตร ใช้ทำเป็นลำกล้องเป่าลูกดอกหรือลูกดินเหนียวปั้นกลมเป็นต้น. ไม้ซุง น. ต้นไม้ขนาดใหญ่ที่ตัดเป็นท่อน ๆ ก่อนแปรรูป. ไม้ญี่ปุ่น น. ไม้ดัดแบบหนึ่งที่มีหุ่นย่อมาจากธรรมชาติของต้นไม้ในป่าไม่มีการแต่งช่อหรือพุ่มใบ. ไม้ดอก น. ไม้ที่ปลูกไว้ดูดอก. ไม้ดัด น. พรรณไม้ใหญ่ นิยมปลูกในกระถางและดัดกิ่งให้เป็นรูปต่าง ๆ ตามที่ต้องการ. ไม้ดำไม้แดง น. เครื่องเล่นการพนันอย่างหนึ่ง ใช้ไม้ ๓ อัน ทาสีดำสีแดง และสีขาว เจ้ามือกำไม้ทั้ง ๓ อันไว้ แล้วใช้ความไวปัดไม้อันหนึ่งลงในกล่องให้ลูกค้าแทงสี ถ้าแทงผิดเจ้ามือกิน, ปลาดำปลาแดง หรือ อีดำอีแดง ก็เรียก. ไม้เด็ด, ไม้ตาย น. ท่าสำคัญในการต่อสู้กระบี่กระบองหรือมวยซึ่งทำให้ฝ่ายปรปักษ์ไม่สามารถจะสู้ได้อีก, ตรงข้ามกับ ไม้เป็น, โดยปริยายหมายถึงวิธีการที่จะเอาชนะศัตรูได้ เช่น เขาใช้ไม้ตายเขามีไม้ตาย. ไม้ต้น น. ไม้ยืนต้น. ไม้ตลก น. ไม้ดัดแบบหนึ่งที่มีหัวโต เอารากมาทำเป็นต้นไม้ดัด มีรูปทรงคดงอไม่เข้ารูปใด ๆ มีรากโผล่มาให้เห็น. ไม้ตะพด น. ไม้ถืออย่างหนึ่งใช้ป้องกันตัว ทำด้วยไม้รวกเป็นต้นยาวประมาณ ๒ ศอก. ไม้ตับ น. ไม้สำหรับหนีบปลาปิ้งไฟ ทำด้วยไม้ไผ่: ไม้ที่ใช้เป็นแกนสอดในเวลากรองจาก แฝก หรือคา เรียกว่า ไม้ตับจาก ไม้ตับแฝก. ไม้ตาขอ น. ไม้หรือเหล็กที่งอ ๆ สำหรับชัก เกี่ยวแขวนหรือสับ, ไม้ขอ หรือ ไม้ตะขอ ก็ว่า. ไม้ตายขาน น. ไม้ที่ยืนต้นตายเองเป็นแถว ๆ. ไม้ติ้ว น. ไม้ซี่เล็ก ๆ ใช้สำหรับเป็นคะแนน เช่น ปักติ้ว นับติ้ว สำหรับเสี่ยงทาย แล้วนำไปขึ้นใบเซียมซี เช่น สั่นติ้ว. ไม้ตีพริก น. สากไม้ตำนํ้าพริก ใช้ตำกับครกดิน, สากกะเบือ ก็เรียก. ไม้ถ่อ น. ไม้สำหรับยันแล้วดันให้เรือหรือแพเดินหรือหยุด. ไม้ท่อน น. ไม้ที่ตัดเป็นท่อน ๆ. ไม้ที น. ไม้บรรทัดขนาดยาว. ไม้เท้า น. ไม้หรือสิ่งอื่น ๆ สำหรับถือยันตัวหรือเดิน, ไม้สักกะเท้า ก็เรียก: ชื่อหนึ่งของดาวฤกษ์อุตรภัทรบท มี ๒ ดวง, ดาวแรดตัวเมีย ดาวอุตตรภัทรบท หรือ ดาวอุตตรภัททะ ก็เรียก.ไม้นวม น. ไม้ตีระนาดที่พันผ้าและด้ายถักหลาย ๆ รอบจนแน่นเมื่อใช้ตีจะมีเสียงนุ่มนวล, โดยปริยายหมายความว่าวิธีการนิ่มนวล, ความอ่อนโยน, เช่น นักเรียนชั้นนี้ต้องใช้ไม้นวมจึงยอมเข้าเรียน. ไม้นอกกอ {สำ} น. คนที่ประพฤตินอกแบบแผนของวงศ์ตระกูล {มักใช้ในทางไม่ดี}. ไม้นิ้ว น. ไม้เหลี่ยมท่อนยาว ๆ หน้า ๑ นิ้ว ใช้ทำระแนง เรียกว่า ไม้นิ้ว. ไม้บรรทัด น. อุปกรณ์การเขียนชนิดหนึ่งทำด้วยไม้เป็นต้น สำหรับทาบเป็นแนวเพื่อขีดเส้นให้ตรง, {ปาก} เรียกสั้น ๆ ว่า บรรทัด. ไม้เบื่อไม้เมา ว. ไม่ลงรอยกัน, ขัดแย้งกันเป็นประจำ. ไม้ใบ น. ไม้ที่ปลูกไว้ดูใบ. ไม้ประกับคัมภีร์ น. ไม้แผ่นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า กว้างยาวเท่าใบลาน ริมลอกบัว ข้างหน้ามักเขียนลายปิดทองรดน้ำหรือประดับมุก ชุดหนึ่งมี ๒ แผ่น สำหรับประกับด้านหน้าด้านหลังคัมภีร์ใบลาน. ไม้ประจัน น. ไม้ที่ใช้ค้ำแคมเรือที่เบิกได้ที่แล้วเพื่อไม่ให้หุบ. ไม้ประดับ น. ไม้ที่ปลูกไว้สำหรับประดับบ้านเรือนหรือสถานที่. ไม้ป่าค่อมน. ไม้ดัดแบบหนึ่ง ต้นเตี้ย มีกิ่งรอบต้นเป็นพุ่มกลม. ไม้ป่าเดียวกัน {สำ} น. พวกเดียวกัน. ไม้เปิดปีก น. ซุงที่เลื่อยเปิดปีกแล้วทั้ง ๔ ด้าน. ไม้เป็น น. ท่าสำคัญของกระบี่กระบองหรือมวยในการป้องกันตัวโดยใช้ปฏิภาณไหวพริบแก้ไขให้พ้นภัยจากปรปักษ์เมื่อคราวเข้าที่คับขัน, ตรงข้ามกับ ไม้เด็ด หรือ ไม้ตาย. ไม้แปรรูป น. ไม้ซุงที่เลื่อยเปิดปีกแล้วทำเป็นแผ่นกระดานเป็นต้น. ไม้ผัดน้ำตาล น. ไม้ที่ใช้หมุนผัดน้ำตาลโตนดให้ขาว. ไม้ฝ้า, ไม้เพดาน น. ไม้กระดานแผ่นบาง ๆ ใช้สำหรับตีทำฝ้าหรือเพดาน. ไม้พุ่ม น. ต้นไม้เนื้อแข็ง แตกกิ่งต่ำใกล้โคนต้น.ไม้มอบ น. ไม้ที่ตีเป็นขอบตามแนวเพดานห้องทั้ง ๔ ด้านเพื่อให้ดูเรียบร้อยหรือเพื่อทับรอยต่อตอนมุมที่ฝาเรือน ๒ ด้านมาบรรจบกันหรือไม้ที่ตีประกบด้านนอกของกราบเรือทั้ง ๒ ด้าน. ไม้มืด น. การลอบทำร้าย เช่น ถูกไม้มืดเล่นงาน. ไม้มือ น. คำเข้าคู่กัน หมายความว่า มือที่เคลื่อนไหวเช่น ไม้มืออยู่ไม่สุข ทำไม้ทำมือ, ใช้ว่า มือไม้ ก็มี.ไม้เมตร น. เครื่องมือวัดความยาวทำด้วยไม้เป็นต้น ยาว ๑ เมตร. ไม้แม่กำพอง น. ไม้ที่ทับอยู่บนลูกกรงเรือนหรือเกวียน. ไม้ยาว น. ไม้พลองเป็นเครื่องต่อสู้ป้องกันตัวในการเล่นกระบี่กระบอง, คู่กับ ไม้สั้น. {ดู ไม้สั้น}. ไม้ยืนต้น น. ต้นไม้ใหญ่ ลำต้นเดี่ยว แตกกิ่งที่ระดับสูงจากโคนต้น และมีอายุยืนนาน, ไม้ต้น ก็เรียก. ไม้ร่มนกจับ{สำ} น. ผู้มีวาสนาย่อมมีคนมาพึ่งบารมี. ไม้ระแนง น. ไม้สี่เหลี่ยม หน้า ๑ นิ้ว ใช้ตีข้างบนกลอนหรือจันทัน สำหรับมุงหลังคา. ไม้เรียว น. ไม้ปลายเรียวเล็กคล้ายไม้แส้สำหรับตีเด็ก. ไมล้มขอนนอนไพร น. ไม้ในป่าที่ล้มตายเอง. ไม้ล้มเงาหาย {สำ} น. คนที่เคยมีวาสนาเมื่อตกตํ่าลงผู้ที่มาพึ่งบารมีก็หายหน้าไป. ไม้ล้มลุก ๑ น. ไม้ ๒ ขาสำหรับกว้านของหนักขึ้นไปไว้บนที่สูง เช่น เอาไม้ล้มลุกกว้านพระบรมโกศขึ้นบนเกริน. ไม้ล้มลุก ๒ น. พืชที่ไม่มีเนื้อไม้มีอายุปีเดียวหรือหลายปี. ไม้ลอย น. ชื่อการเล่นมีหกคะเมนบนปลายไม้ในงานพิธีใหญ่. ไม้ลื่น น. กระดานที่ตั้งสูงทอดต่ำลงไปด้านหนึ่ง ให้เด็กเล่นโดยนั่งไถลตัวลง, กระดานลื่น ก็เรียก. ไม้วา น. ไม้เครื่องวัดความยาวมีกำหนด ๔ ศอก. ไม้สอย น. ไม้เหลาแหลมคล้ายขนเม่นสำหรับสอยผมทำเป็นไรผม, ไม้สำหรับสอยของสูง ๆ: ไม้สำหรับใช้, ใช้ประกอบกับคำ เครื่องใช้ เป็นเครื่องใช้ไม้สอย. ไม้สะดึง น. กรอบไม้หรือไม้แบบสำหรับขึงผ้าในการเย็บปักถักร้อย. ไม้สักกะเท้า น. ไม้เท้า. ไม้สั้น น. เครื่องต่อสู้ป้องกันตัวในการเล่นกระบี่กระบอง เป็นท่อนไม้ขนาดสั้น ๆ ปลายด้านหนึ่งมีห่วงสำหรับสอดแขนเข้าไปถึงข้อศอก ปลายอีกด้านหนึ่งมีไม้หลัก ๒ อัน อันในสำหรับมือจับ อันนอกเป็นเครื่องป้องกันในเวลาต่อสู้, ตรงข้ามกับ ไม้ยาว ซึ่งได้แก่พลองเป็นต้น. ไม้สั้นไม้ยาว น. เรียกวิธีเสี่ยงทายแบบหนึ่งว่าจับไม้สั้นไม้ยาว คือ ใช้ไม้เล็ก ๆ ขนาดสั้นยาวลดหลั่นกันไป จำนวนเท่าคนที่จะจับ กำปลายไม้ให้โผล่เสมอกันมักตกลงกันว่า ผู้จับได้ไม้สั้นที่สุดเป็นผู้แพ้. ไม้สามอัน น. ชื่อเครื่องมือเล่นการพนันชนิดหนึ่งใช้ไม้กลม ๆ ๓ อันผูกเชือกไว้อันหนึ่ง เจ้ามือกำไม้ ๓ อันไว้ให้ผู้เล่นจับ ถ้าจับได้อันที่ผูกเชือกไว้ เจ้ามือแพ้. ไม้ส้าว น. ไม้เส้า.ไม้สีฟัน น. ไม้ที่ทุบปลายแล้วใช้สีฟันแทนแปรงสีฟันโดยมากจะเป็นกิ่งข่อยหรือกิ่งไม้สีฟันคนทา. ไม้สูง น. งานช่างไม้ที่ต้องใช้ศิลปะชั้นสูง ทำสิ่งเกี่ยวกับเครื่องยอดเครื่องสูง เช่น ยอดปราสาท ยอดเจดีย์ ยอดบุษบก, เรียกช่างที่ทำงานในลักษณะเช่นนี้ ว่า ช่างไม้สูง, เรียกการละเล่นที่ผู้เล่นจะต้องต่อขาให้สูงขึ้นด้วยไม้คู่หนึ่งส่วนมากเป็นไม้กระบอก มีลูกทอยสำหรับเหยียบ ว่า เล่นเดินไม้สูง, เรียกการละเล่นไต่ลวดตีลังกา ว่า เล่นไม้สูง: เรียกเพลงกระบี่กระบองซึ่งเป็นเพลงชั้นสูง: โดยปริยายหมายความว่า ใช้เล่ห์เหลี่ยมฉลาดเกินตัว เช่น เขามาไม้สูง. ไม้เส้า น. ไม้ยาวสำหรับยื่นไปช่วยคนตกน้ำในเวลาเรือพระประเทียบล่ม, ไม้กระทุ้งให้จังหวะในเรือดั้งในกระบวนพยุหยาตรา: ไม้ยาวสำหรับสอยหรือค้ำ: ไม้ยาวสำหรับชูเพนียดนกต่อขึ้นบนต้นไม้: ไม้ส้าว ก็ว่า.ไม้เสียบหนู ๑ น. ไม้ที่เสียบขัดกับไม้ข้างควายที่ขนาบจากหลบหลังคาเรือน. ไม้หกเหียน น. ไม้ดัดแบบหนึ่งที่มีหุ่นหักลงดิน แล้ววกกลับขึ้นมา. ไม้หมอน น.ไม้กลมยาวสำหรับรองรับของเวลาเคลื่อนย้าย: ท่อนไม้สี่เหลี่ยมสำหรับหนุนหรือรองรับรางรถไฟ. ไม้หมุน น. ชื่อการพนันชนิดหนึ่งทำเป็นไม้แป้นกลม ๆ เขียนแบ่งเป็นช่อง มีเข็มชี้วางตามแบน ใช้หมุน เมื่อเข็มชี้ไปหยุดตรงช่องที่แทง ก็ถูก: ไม้กลม ๆ สำหรับปาดปากสัดข้าว. ไม้หลักปักขี้ควาย, ไม้หลักปักเลน {สำ} ว. โลเล, ไม่แน่นอน, เช่น เหมือนไม้หลักปักเลนเอนไปมา {สังข์ทอง}. ไม้หวงห้าม{กฎ} น. ไม้ซึ่งการทำไม้และการเคลื่อนย้ายจะต้องได้รับอนุญาตจากพนักงานเจ้าหน้าที่หรือได้รับสัมปทานตามกฎหมายป่าไม้. ไม้หัวต้าย น. ไม้หลักสำหรับปักกำกับหัวและท้ายเรือพระที่นั่งเวลาเทียบท่า. ไม้หึ่ง น. ชื่อการเล่นซึ่งประกอบด้วยไม้แม่หึ่งยาวประมาณศอกคืบ ๑ อัน และลูกหึ่งยาวประมาณ ๑ คืบ ๑ อัน โดยแบ่งผู้เล่นเป็น ๒ ฝ่าย ฝ่ายละ ๓-๕ คน ฝ่ายหนึ่งจะเอาลูกหึ่งวางขวางบนหลุมซึ่งขุดเป็นรางยาวประมาณ ๑ คืบ เรียกว่า รางไม้หึ่ง แล้วใช้ไม้แม่หึ่งปักปลายลงในราง งัดลูกหึ่งออกไปให้อีกฝ่ายหนึ่งรับ เมื่อฝ่ายรับรับลูกหึ่งได้ก็จะมาเป็นฝ่ายส่งบ้าง แต่ถ้าฝ่ายรับรับลูกไม่ได้ก็จะต้องวิ่งร้องหึ่งมาที่หลุม ในแต่ละถิ่นมีวิธีการเล่นต่าง ๆ กัน. ไม้เหลี่ยม น. ไม้ท่อนที่เลื่อยด้านข้างออกทั้ง ๔ ด้าน เป็นรูปสี่เหลี่ยม. ไม้ไหลลอย {กฎ} น. ไม้ต้น ไม้ซุง ไม้ท่อน ไม้เสาไม้เข็มไม้หลัก ไม้เหลี่ยม ไม้กระดานซึ่งเป็นไม้หวงห้ามที่ได้ไหลลอยโดยปราศจากการควบคุม. ไม้อ่อนดัดง่ายไม้แก่ดัดยาก {สำ} อบรมสั่งสอนเด็กให้ประพฤติดีได้ง่ายกว่าอบรมสั่งสอนผู้ใหญ่. ไม้อัด น. ไม้ที่ทำขึ้นโดยเอาไม้แผ่นบาง ๆ หลายแผ่นมาผนึกเข้าด้วยกัน. ไม้เอนชาย น. ไม้ดัดแบบหนึ่งที่มีต้นเอนไปข้างใดข้างหนึ่ง เหมือนไม้ที่อยู่ริมน้ำ.