น. ชื่อไม้ล้มลุกหลายชนิดหลายสกุลในวงศ์ Gramineae โดยเฉพาะชนิด Oryza sativa L. เมล็ดเป็นอาหารหลัก มีหลายพันธุ์ เช่น ข้าวเจ้า ข้าวเหนียว. ข้าวก้นบาตร{สำ} น. อาหารเหลือจากพระฉันแล้วที่ศิษย์วัดได้อาศัยกิน. ข้าวกระยาทิพย์ น. ชื่อขนมอย่างหนึ่งปรุง ด้วยเครื่องกวนมีน้ำผึ้ง น้ำอ้อย น้ำนม ข้าวฟ่าง ถั่วราชมาส งา เป็นต้น นิยมใช้หญิงพรหมจารีเป็นผู้กวนมักทำในพิธีสารท, ข้าวทิพย์ ก็เรียก. ข้าวกระยาสังแวง น. ชื่อข้าวในพิธีธนญชัยบาศรับช้างเผือกของพราหมณ์พฤติบาศ คลุกด้วยสีเหลือง สีแดง แล้วปั้นเป็นก้อน ๆ, ข้าวเภา ก็เรียก. ข้าวกรู น. ข้าวชนิดที่ทำเพื่ออุทิศให้ปรทัตตูปชีวีเปรตในพิธีสารท. ข้าวกล้อง น. ข้าวที่ตำหรือสีเอาเปลือกออกครั้งแรก ยังมีจมูกข้าวและเยื่อสีแดง ๆ หุ้มเมล็ดข้าวอยู่. ข้าวกล้า น. ต้นข้าวอ่อนที่เพาะจากข้าวเปลือกสำหรับย้ายไปปลูกที่อื่น, กล้า ก็เรียก. ข้าวกลางน. กลุ่มพันธุ์ข้าวที่ออกรวงหลังข้าวเบา คือในช่วงกลางเดือนตุลาคมถึงปลายเดือนตุลาคม และเก็บเกี่ยวได้ในช่วงกลางเดือนพฤศจิกายน ถึงปลายเดือนพฤศจิกายน เช่น พันธุ์ข้าวขาวดอกมะลิ ๑๐๕ พันธุ์ข้าว กข ๖. ข้าวกัญญา น. ข้าวเหนียวดำพันธุ์หนึ่งที่เมล็ดดำเป็นมัน. ข้าวเกรียบ น. ของกินทำด้วยแป้งข้าวเจ้าหรือแป้งข้าวเหนียว เป็นแผ่นตากให้แห้ง แล้วปิ้งหรือทอด มีหลายชนิด เช่น ข้าวเกรียบว่าว ข้าวเกรียบงา ข้าวเกรียบกุ้ง. ข้าวเกรียบปากหม้อ น. ชื่อของว่างชนิดหนึ่ง ทำด้วยแป้งข้าวเจ้า ละเลงบนผ้าที่ขึงปากหม้อน้ำเดือด มีไส้ทำด้วยกุ้งหรือหมูเป็นต้น. ข้าวเกรียบอ่อน น. ชื่อขนมชนิดหนึ่ง ทำด้วยแป้งข้าวเจ้า ประสมกับนํ้าตาลโตนดหรือนํ้าตาลมะพร้าว ละเลงบนผ้าที่ขึงปากหม้อน้ำเดือด มีไส้ทำด้วยถั่วและมะพร้าว กินกับนํ้าตาลคลุกงา. ข้าวเก่า น. ข้าวที่เก็บเกี่ยวไว้ค้างปี. ข้าวแกง น. อาหารที่ขายมีข้าวกับแกงเป็นต้น, เรียกร้านอาหารประเภทนี้ ว่า ร้านข้าวแกง. ข้าวโกบ {ถิ่น–อีสาน} น. ขนมนางเล็ด. ข้าวขวัญ น. ข้าวบายศรี. ข้าวของ น. สิ่งของต่าง ๆ มีเครื่องใช้เครื่องประดับเป็นต้น. ข้าวแขก น. ชื่อขนมชนิดหนึ่งทำด้วยข้าวเปียก มีหน้าคล้ายตะโก้ แต่สีเหลือง มีรสเค็ม ๆ มัน ๆ. ข้าวคลุกกะปิ น. ข้าวสุกคลุกกับกะปิ มักใส่กุ้งแห้ง มะม่วงดิบซอย มีไข่กลอกเป็นแผ่นบาง ๆ หั่นฝอยโรยหน้า เป็นต้น มีหมูหวานเป็นเครื่องเคียง. ข้าวควบ {ถิ่น–พายัพ} น. ข้าวเกรียบใส่นํ้าตาลอ้อย มีรสหวานอย่างข้าวเกรียบว่าว. ข้าวคั่ว น. ข้าวสารที่นำมาคั่วแล้วโขลกให้แหลก ใช้ใส่อาหารประเภทลาบแบบอีสานเป็นต้น. ข้าวแคบ {ถิ่น–พายัพ} น. ข้าวเกรียบที่มีรสเค็ม ๆ อย่างข้าวเกรียบกุ้ง. ข้าวงัน {ถิ่น–อีสาน} น. ข้าวหนัก. ข้าวจี่ ๑ {ถิ่น–พายัพ, อีสาน} น. ข้าวเหนียวนึ่งนวดกับเกลือปั้นเป็นก้อน เสียบไม้ปิ้งไฟ บางทีใส่น้ำอ้อยงบข้างใน ทาไข่แล้วปิ้งไฟ. ข้าวเจ้า น. ชื่อข้าวพันธุ์หนึ่งของชนิด Oryza sativa L. เนื้อเมล็ดใส ใช้หุงเป็นอาหาร เมื่อหุงแล้วเมล็ดมักร่วนและสวย มีชื่อต่าง ๆ กัน เช่น ข้าวปิ่นแก้ว ข้าวมันปู. {ไทใหญ่ เจ้า ว่า เปราะ, ร่วน, ไม่เหนียว: ไทขาว เจ้า ว่า หุง}. ข้าวแจก {ถิ่น–อีสาน} น. ข้าวที่ทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้ผู้ตาย. ข้าวแช่ น. ชื่ออาหารชนิดหนึ่ง มีข้าวสุกขัดแช่นํ้าเย็น กินกับเครื่องกับข้าวต่าง ๆ. ข้าวซ้อม, ข้าวซ้อมมือ น. ข้าวกล้องที่นำมาตำเยื่อรำจะหลุดไป เหลือแต่เมล็ดข้าว. ข้าวซอย{ถิ่น–พายัพ} น. ชื่ออาหารชนิดหนึ่ง เป็นเส้นคล้ายบะหมี่ แล้วปรุงเครื่อง, เดิมเรียก ก๋วยเตี๋ยวฮ่อ. ข้าวดอ {ถิ่น–พายัพ} น. ข้าวเบา. ข้าวแดกงา น. ข้าวเหนียวนึ่งโขลกปนงา. ข้าวแดง, ข้าวเมล็ดแดง น. เมล็ดข้าวที่มีปลอกรำสีแดงหุ้มอยู่ร้อยละ ๒๕ ของเนื้อที่เมล็ดข้าวหรือมากกว่า. ข้าวแดงแกงร้อน {สำ} น. บุญคุณ. ข้าวตก น. รวงข้าวที่หลงเหลืออยู่ในท้องนาหลังจากเก็บเกี่ยวแล้ว. ข้าวต้ม ๑ น. ข้าวที่ต้มให้สุก: ข้าวเหนียวที่ห่อด้วยใบไม้เช่นใบตองหรือใบมะพร้าวอ่อน แล้วต้มหรือนึ่งให้สุก อยู่ในจำพวกขนมมีชื่อต่าง ๆ เช่น ข้าวต้มมัด ข้าวต้มผัด. ข้าวต้มกุ๊ย น. ข้าวต้ม กินกับกับข้าวเช่นเกี่ยมฉ่าย ไข่เค็ม. ข้าวต้มเครื่อง น. ข้าวต้มที่ใส่เนื้อสัตว์ เช่น หมู ไก่ กุ้ง. ข้าวต้มจิ้ม น. ข้าวเหนียวใส่ไส้กล้วยน้ำว้า ห่อใบตองต้มสุก แล้วตัดเป็นชิ้น ๆ โรยมะพร้าวขูด น้ำตาลทราย และเกลือเล็กน้อย. ข้าวต้มน้ำวุ้น น. ชื่อของหวานชนิดหนึ่ง ทำด้วยข้าวเหนียวห่อใบตองเป็นรูปสามเหลี่ยมต้มสุก กินกับนํ้าเชื่อม. ข้าวต้มปัด น. ข้าวเหนียวต้มที่ห่อด้วยใบไม้เช่นใบมะพร้าวอ่อนหรือใบเตย มักทำถวายพระในเทศกาลออกพรรษา, ข้าวปัด ก็ว่า. ข้าวต้มมัดไต้ น. ข้าวเหนียวผัดใส่ไส้ถั่วทองโขลกละเอียด ผัดกับพริกไทย เกลือ บางทีใส่มันหมู ห่อด้วยใบตองเป็นรูปยาว ๆ แล้วมัดด้วยตอกเป็นเปลาะ ๆ คล้ายไต้ ต้มให้สุก. ข้าวต้มลูกโยน น. ข้าวเหนียวที่ผัดกับกะทิใส่เกลือ น้ำตาล ห่อด้วยใบมะพร้าวอ่อนหรือใบเตยไว้หางยาว แล้วต้มให้สุก. ข้าวตอก ๑ น. ข้าวเปลือกข้าวเจ้าที่เอามาคั่วให้แตกบานเป็นดอก. ข้าวตอกดอกไม้ น. เครื่องบูชามีข้าวตอกและดอกไม้. ข้าวตอกตั้งน. ชื่อของหวานทำด้วยข้าวตอกคลุกนํ้าตาลและมะพร้าว ทำเป็นแว่น ๆ เกลือกแป้ง. ข้าวตอกแตก {ถิ่น–อีสาน} น. ข้าวตอก: ข้าวเปลือกที่คั่วเมื่อสุกจะแตกแล้วเกิดเสียงดังรัว, ใช้เปรียบเสียงที่ดังรัวเช่นนั้น เช่น เสียงพิมพ์ดีดดังอย่างข้าวตอกแตก. ข้าวต้อง น . ต้นข้าวในนาที่โศกใบเหลืองไป ซึ่งถือกันว่าถูกผีกระทำ. ข้าวตัง น.ข้าวสุกที่ติดเป็นแผ่นเกรียมอยู่ก้นหม้อหรือกระทะ. ข้าวตังหน้าตั้ง น. ของว่างชนิดหนึ่ง ประกอบด้วยข้าวตังทอดกรอบกับเครื่องจิ้มชนิดหนึ่ง เรียกว่า หน้าตั้ง. {ดูข้าวตัง และ หน้าตั้ง ประกอบ}. ข้าวตาก น. ข้าวสุกที่ตากแห้ง. ข้าวตู น. ข้าวตากคั่วแล้วตำเป็นผงเคล้ากับนํ้าตาลและมะพร้าว. ข้าวแตก {ถิ่น–พายัพ} น. ข้าวตอก.ข้าวแตน น. ขนมรังแตน. {ดู รังแตน ๒}. ข้าวทิพย์ น. ชื่อขนมอย่างหนึ่ง ปรุงด้วยเครื่องกวนมีนํ้าผึ้ง นํ้าอ้อย นํ้านม ข้าวฟ่าง ถั่วราชมาส งา เป็นต้น นิยมใช้หญิงพรหมจารีเป็นผู้กวน มักทำในพิธีสารท, ข้าวกระยาทิพย์ ก็เรียก. ข้าวนก ๑ น. ชื่อไม้ล้มลุกชนิด Oryza meyeriana {Zoll. et Moritzi} Baill. var. granulata {Nees et Arn. ex Watt} Duist. ในวงศ์ Gramineae. ข้าวนาปรัง น. ข้าวที่ปลูกในฤดูแล้งนอกฤดูทำนา. ข้าวนาปี น . ข้าวที่ปลูกในฤดูฝน. ข้าวนึ่ง น. ข้าวที่ได้จากการสีข้าวเปลือกซึ่งผ่านการแช่น้ำและอบด้วยความร้อนแล้ว: {ถิ่น–พายัพ, อีสาน} ข้าวเหนียวนึ่ง. ข้าวบาตร น. ข้าวสารเก่าหุงในน้ำเดือดเพื่อให้สวยเป็นตัวสำหรับตักบาตร, เรียกขันเชิงสำหรับใส่ข้าวตักบาตร ว่า ขันข้าวบาตร. ข้าวบาร์เลย์ น. ชื่อไม้ล้มลุกชนิด Hordeum vulgare L. ในวงศ์ Gramineae เป็นพรรณไม้ต่างประเทศ ปลูกกันบ้างในภาคเหนือ เมล็ดใช้ในอุตสาหกรรมผลิตเบียร์ และเป็นอาหารสัตว์. {อ. barley}. ข้าวบิณฑ์ น. ข้าวตอกปั้นเป็นรูปทรงคล้ายดอกบัวตูม. ข้าวบุหรี่ น. ข้าวหุงอย่างวิธีของแขกมีเครื่องปรุงและเนื้ออยู่ในตัว. {กะบุลี แปลว่า ข้าวปรุงอย่างแบบชาวกรุงกาบุล}. ข้าวเบา น. กลุ่มพันธุ์ข้าวที่ได้ผลเร็วกว่ากลุ่มพันธุ์ข้าวอื่น ออกรวงในช่วงปลายเดือนกันยายนถึงกลางเดือนตุลาคม และเก็บเกี่ยวได้ในช่วงต้นเดือนพฤศจิกายนถึงกลางเดือนพฤศจิกายน เช่น พันธุ์ข้าวเหนียวหางยี ๗๑ พันธุ์ข้าวน้ำสะกุย ๑๙, พายัพและอีสานว่า ข้าวดอ. ข้าวเบือ น. ข้าวสารที่ตำละเอียดใช้ประสมกับน้ำแกงเพื่อให้น้ำแกงข้น. ข้าวประดับดิน {ถิ่น–อีสาน} น. อาหารที่เอาไปวางไว้ตามต้นโพและพระเจดีย์เป็นต้นในเวลาเช้ามืดวันแรม ๑๕ ค่ำ เดือน ๙. ข้าวปลูก น. ข้าวเปลือกที่เก็บไว้สำหรับทำพันธุ์. ข้าวปัด น. ข้าวเหนียวต้มที่ห่อด้วยใบไม้เช่นใบมะพร้าวอ่อนหรือใบเตย มักทำถวายพระในเทศกาลออกพรรษา, ข้าวต้มปัด ก็ว่า. ข้าวปั้น น. ข้าวปากหม้อปั้นเป็นก้อนขนาดพอมือ มี ๕ สี คือ สีขาวของข้าวสีครามจากครามย้อมผ้า สีดำจากเขม่าดำที่ติดก้นหม้อ สีเหลืองจากขมิ้น และสีแดงจากปูนแดง จำนวน ๓-๕ ก้อน นำมาวนตัวเด็กที่ป่วย เป็นการปัดรังควาน แล้วโยนข้าวทีละก้อนให้ข้ามหลังคาเรือน เพื่อพลีให้แม่ซื้อ, ข้าวเสียแม่ซื้อ ก็เรียก: ชื่ออาหารแบบญี่ปุ่นชนิดหนึ่ง ทำจากข้าวญี่ปุ่นซึ่งปรุงรสด้วยน้ำตาล น้ำส้ม เกลือ เป็นต้น ปั้นเป็นก้อนขนาดพอคำ มีหน้าเป็นปลาดิบสด ปลาหมึก กุ้ง ไข่ เป็นต้น กินกับซอสญี่ปุ่น. ข้าวป่า น. ชื่อไม้ล้มลุกหลายชนิดในสกุล Oryza วงศ์ Gramineae เช่น ข้าวละมาน {O. minuta J. Presl et C. Presl}. ข้าวปากหม้อ น. ข้าวสุกที่อยู่ในส่วนบนสุดของหม้อยังไม่มีใครตักกิน ใช้ตักบาตร หรือใช้เป็นข้าวในการตั้งเครื่องสังเวยพลีกรรมต่าง ๆ. ข้าวปาด {ถิ่น–อีสาน} น. ขนมชนิดหนึ่ง คล้ายขนมเปียกปูน แต่เหนียวมาก. ข้าวปุ้น {ถิ่น–อีสาน} น. ขนมจีน. ข้าวเปรต น. เครื่องเซ่นเปรตในเทศกาลตรุษสารท. ข้าวเปลือก ๑ น. เมล็ดข้าวที่ยังไม่ได้เอาเปลือกออก. ข้าวเปียก น. ข้าวที่ต้มและกวนให้เละ, ข้าวที่ต้มกับนํ้ากะทิเจือเกลือเล็กน้อย กวนให้สุกจนข้นหรือเละ มีรสเค็ม ๆ มัน ๆ. ข้าวผอก น. ข้าวห่อหรือข้าวที่บรรจุกระบอกไปกินกลางวัน. ข้าวผอกกระบอกน้ำ น. ของกินเล็ก ๆ น้อย ๆ และมีกระบอกนํ้าเล็ก ๆ กรอกนํ้าแขวนกิ่งไม้ผูกไว้กับบันไดเรือน ใช้เซ่นผีในเทศกาลตรุษ. ข้าวผัด น. ข้าวสุกผัดกับน้ำมันใส่หมูเป็นต้น. ข้าวผัดอเมริกัน น. ข้าวสุกผัดใส่ซอสมะเขือเทศ ลูกเกด เมล็ดถั่วลันเตา มีไก่อบ ไส้กรอก แฮม ไข่ดาว วางบนข้าว. ข้าวพระ น. อาหารคาวหวานที่จัดใส่สำรับสำหรับถวายพระพุทธ. ข้าวพอง น. ชื่อขนมชนิดหนึ่ง ทำด้วยเมล็ดข้าวเจ้าทอดน้ำมันให้พอง เคล้ากับน้ำตาลแล้วอัดเป็นแผ่น. ข้าวโพด น. ชื่อไม้ล้มลุกชนิด Zea mays L. ในวงศ์ Gramineae ลำต้นสูงคล้ายอ้อยหรือข้าวฟ่าง เมล็ดเรียงชิดกันแน่นรอบซังเป็นฝักกลม ๆ ยาว ๆ มีกาบหุ้มหลายชั้น. ข้าวฟ่าง น. ชื่อไม้ล้มลุก ๒ ชนิด ในวงศ์ Gramineae คือ ข้าวฟ่างหางหมา [Setaria italica{L.} P. Beauv.] ต้นสูงประมาณ ๑ เมตร เมล็ดขนาดเมล็ดงา และข้าวฟ่างสมุทรโคดมหรือข้าวฟ่างหางช้าง [Sorghum bicolor {L.} Moench] ต้นสูงประมาณ ๒ เมตร เมล็ดขนาดเมล็ดพริกไทย. ข้าวเภา น. ชื่อข้าวในพิธีธนญชัยบาศรับช้างเผือกของพราหมณ์พฤฒิบาศคลุกด้วยสีเหลือง สีแดง แล้วปั้นเป็นก้อน ๆ, ข้าวกระยาสังแวง ก็เรียก. ข้าวมัน น. ข้าวเจ้าที่หุงด้วยกะทิ มักกินกับส้มตำ, ข้าวเจ้าหุงด้วยน้ำต้มกระดูกไก่โดยหุงแบบไม่เช็ดน้ำ กินกับไก่ตอนต้ม ปัจจุบันกินกับไก่ทอดก็มี. {ดู ข้าวมันไก่ ประกอบ}: {ถิ่น–พายัพ} ข้าวเหนียวหุงแล้วมูนด้วยกะทิ. ข้าวมันไก่ น. ข้าวเจ้าหุงด้วยน้ำต้มกระดูกไก่โดยหุงแบบไม่เช็ดน้ำ กินกับไก่ตอนต้มหั่นเป็นชิ้น มีเต้าเจี้ยว ขิงแก่ และพริกน้ำส้มหรือซีอิ๊วเป็นน้ำจิ้ม. ข้าวมันปู น. ข้าวเจ้าที่มีสีแดงคล้ำ. ข้าวเม่า ๑ น. ข้าวเปลือกข้าวเหนียวที่ยังไม่แก่จัดเอามาคั่วแล้วตำให้แบน,ข้าวเม่าที่เอามาคั่วให้กรอบ เรียกว่า ข้าวเม่าราง, ข้าวเม่ารางทอดแล้วใส่เครื่องปรุง มีกุ้งแห้งทอด ถั่วลิสงทอด เต้าหู้หั่นทอด เรียกว่า ข้าวเม่าหมี่. ข้าวเม่าทอด น. ชื่อขนมชนิดหนึ่ง ใช้ข้าวเม่าตำ คลุกกับมะพร้าวและน้ำตาลปึกหุ้มกล้วยไข่สุก แล้วชุบแป้งทอดเป็นแพ ๆ. ข้าวยากหมากแพง {สำ} น. ภาวะขาดแคลนอาหาร, ทุพภิกขภัย. ข้าวยาคู น. ชื่อขนมอย่างหนึ่ง ทำด้วยเมล็ดข้าวอ่อนตำแล้วคั้นเอานํ้าตั้งไฟจนสุก ใส่น้ำตาล เรียกว่า ข้าวยาคูน้ำ, ถ้าเคี่ยวให้แห้ง เรียกว่า ข้าวยาคูแห้ง.ข้าวยำ น. อาหารชนิดหนึ่งของชาวปักษ์ใต้ ใช้ข้าวสุกคลุกกับเครื่องปรุง มีกุ้งแห้งป่น มะพร้าวคั่ว นํ้าเคยหรือนํ้าบูดู ส้มโอ และผักต่าง ๆ หั่นละเอียด เช่น ใบมะกรูด ตะไคร้ ถั่วฝักยาว. ข้าวราดหน้าไก่ น. ข้าวสุกราดหน้าด้วยผัดน้ำข้น ใส่ไก่ เห็ด หน่อไม้ บางทีโรยด้วยกุนเชียงหั่นทอดกรอบ. ข้าวไรย์ น. ชื่อไม้ล้มลุกชนิด Secale cereale L. ในวงศ์ Gramineae เป็นพรรณไม้ต่างประเทศ เมล็ดใช้ทำอาหารและเลี้ยงสัตว์. {อ. rye}. ข้าวละมาน {ถิ่น–อีสาน} น. ชื่อไม้ล้มลุกชนิด Oryza minuta J. Presl et C. Presl ในวงศ์ Gramineae เป็นข้าวป่าชนิดหนึ่ง มักขึ้นแซมต้นข้าว, หญ้าละมาน ก็เรียก. ข้าวสวย น. ข้าวที่หุงสุกแล้ว, ข้าวสุก ก็เรียก. ข้าวสาก {ถิ่น–อีสาน} น. ของเล็ก ๆ น้อย ๆ ที่เอาไปบูชาตามต้นโพและพระเจดีย์เวลาเช้ามืดในเดือน ๑๐. ข้าวสามเดือน น. ชื่อข้าวเบาพันธุ์หนึ่งซึ่งได้ผลเร็วกว่าข้าวเบาพันธุ์อื่น เก็บเกี่ยวได้ภายใน ๓ เดือนหลังจากปลูก. ข้าวสาร ๑ น. ข้าวเปลือกที่สีซ้อมจนเหลือแต่เมล็ดขาว. ข้าวสารเจ้า, ข้าวสารข้าวเจ้า น. ข้าวเจ้าที่สีหรือซ้อมเอาเปลือกออก เหลือแต่เนื้อในไม่มีเยื่อติดอยู่. ข้าวสารเหนียว, ข้าวสารข้าวเหนียว น. ข้าวเหนียวที่สีหรือซ้อมเอาเปลือกออกเหลือแต่เนื้อในไม่มีเยื่อติดอยู่. ข้าวสาลี น. ชื่อไม้ล้มลุกชนิด Triticum aestivum L. ในวงศ์ Gramineae เป็นพรรณไม้ต่างประเทศ เมล็ดบดเป็นแป้ง เรียกว่า แป้งสาลี ใช้ทำขนมปังเป็นต้น. ข้าวสุก น.ข้าวที่หุงสุกแล้ว, ข้าวสวย ก็เรียก. ข้าวเส้น {ถิ่น–พายัพ} น. ขนมจีน, ขนมเส้น ก็เรียก. {ไทใหญ่ ว่า เส้นหมี่}. ข้าวเสียแม่ซื้อ น. ข้าวปากหม้อ ปั้นเป็นก้อนขนาดพอมือ มี ๕ สี คือ สีขาวของข้าว สีครามจากครามย้อมผ้า สีดำจากเขม่าดำ ที่ติดก้นหม้อ สีเหลืองจากขมิ้น และสีแดงจากปูนแดง จำนวน ๓-๕ ก้อน นำมาวนตัวเด็กที่ป่วย เป็นการปัดรังควาน แล้วโยนข้าวทีละก้อนให้ข้ามหลังคาเรือน เพื่อพลีให้แม่ซื้อ, ข้าวปั้น ก็เรียก. ข้าวหนัก น. กลุ่มพันธุ์ข้าวที่ได้ผลช้ากว่ากลุ่มพันธุ์ข้าวอื่น ออกรวงประมาณเดือนพฤศจิกายนถึงเดือนธันวาคม และเก็บเกี่ยวได้ในช่วงเดือนธันวาคมถึงเดือนมกราคม เช่น พันธุ์ข้าวขาวตาแห้ง ๑๗ พันธุ์ข้าวพวงนาก ๑๖. ข้าวหน้าเป็ด น. ข้าวสุกมีเป็ดย่างสับเป็นชิ้นวางข้างบน ราดด้วยน้ำเป็ดย่าง. ข้าวหมก น. อาหารชนิดหนึ่งของมุสลิม ประกอบด้วยข้าวสวยปรุงด้วยเครื่องเทศและขมิ้น มีเนื้อไก่หรือเนื้อแพะหมกในข้าว. ข้าวหมาก น. ของกินอย่างหนึ่ง ทำด้วยข้าวเหนียวนึ่งแล้วหมักกับแป้งเชื้อ. ข้าวหมูกรอบ น. ข้าวสุกมีหมูกรอบวางข้างบน กินกับน้ำจิ้มทำจากซีอิ๊วและพริกชี้ฟ้าหั่น. ข้าวหมูแดง, ข้าวหน้าหมูแดง น. ข้าวสุกมีหมูแดงวางข้างบน ราดด้วยน้ำที่ปรุงเฉพาะ. ข้าวหลาม น. ข้าวเหนียวที่บรรจุในกระบอกไม้ไผ่แล้วเผาให้สุก. ข้าวหลามตัด น. ข้าวเหนียวนึ่งอัดใส่ถาดโรยถั่วทอง ตัดเป็นรูปสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน มักกินกับข้าวหมาก: เรียกรูปสี่เหลี่ยมด้านขนานที่มีด้านทั้ง ๔ ยาวเท่ากัน แต่ไม่มีมุมภายในเป็นมุมฉาก ว่า สี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด, สี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน ก็เรียก. ข้าวหัวโขน น. ข้าวตากคั่วคลุกนํ้าตาลปึก. ข้าวเหนียว น. ชื่อข้าวพันธุ์หนึ่งของชนิด Oryza sativa L. เนื้อเมล็ดขุ่นกว่าข้าวเจ้า เมื่อหุงหรือนึ่งแล้วเมล็ดจะเหนียวติดกัน มีชื่อต่าง ๆ กัน เช่น ข้าวเหนียวเขี้ยวงู ข้าวเหนียวดำ, ข้าวเหนียวที่เอามากวนกับกะทิและนํ้าตาลทราย เรียกว่า ข้าวเหนียวแก้ว, ถ้าเอามากวนกับกะทิและนํ้าตาลหม้อมีสีแดงเป็นสีนํ้าตาลไหม้ เรียกว่า ข้าวเหนียวแดง, ถ้าเอามานึ่งใส่หน้ากะทิตัดเป็นชิ้น ๆ เรียกว่า ข้าวเหนียวตัด, ถ้าเอามาห่อแล้วนึ่งใส่หน้ากะทิ เรียกว่า ข้าวเหนียวห่อ: เรียกผลไม้ที่มีเนื้อนุ่มและเหนียวอย่างข้าวเหนียว เช่น สาเกข้าวเหนียว มะตาดข้าวเหนียว. ข้าวเหนียวดำ น. ชื่อข้าวเหนียวพันธุ์หนึ่งเมล็ดสีดำ ๆ. ข้าวเหลือเกลืออิ่ม {สำ} น. บ้านเมืองที่บริบูรณ์ด้วยข้าวปลาอาหาร. ข้าวใหม่ น. ข้าวที่เก็บเกี่ยวใหม่ในปีนั้น ๆ: ชื่อหนึ่งของดอกชมนาด. ข้าวใหม่ปลามัน {สำ} น. อะไรที่เป็นของใหม่ก็ถือว่าดี, นิยมเรียกช่วงเวลาที่สามีภรรยาเพิ่งแต่งงานกันใหม่ ๆ ว่า ระยะข้าวใหม่ปลามัน. ข้าวอบ น. ข้าวสุกที่ปรุงรสและใส่เครื่องปรุงต่าง ๆ แล้วอบให้ร้อน เรียกชื่อต่างกันไปตามเครื่องปรุง เช่นข้าวอบหนำเลี้ยบ ข้าวอบกุนเชียง. ข้าวโอ๊ต น. ชื่อไม้ล้มลุกชนิด Avena sativa L. ในวงศ์ Gramineae เป็นพรรณไม้ต่างประเทศ เมล็ดใช้เป็นอาหาร. {อ. oat}. ข้าวฮาง {ถิ่น–อีสาน} น. ข้าวเหนียวที่ยังไม่แก่จัดเอามาคั่วตากแดดให้แห้งแล้วตำและนึ่ง.